Những tác động không tích cực từ việc phát triển các Khu công nghiệp
Những tác động không tích cực từ việc phát triển các Khu công nghiệp
Bên cạnh những thành công từ các KCN như phân tích ở trên, nhiều vấn đề đã phát sinh và trở nên ngày càng cấp bách từ các KCN. Ngay từ năm 2006, khi tổng kết 15 năm xây dựng và phát triển các KCN, KCX và năm 2011, tại Hội nghị tổng kết 20 năm xây dựng phát triển KCN, KCX, KKT, nhiều hạn chế và tác động không tích cực do các KCN gây ra đã được chỉ ra khá rõ [16]:
– Nhiều KCN đầu tư chậm, dẫn đến tình trạng sử dụng đất lãng phí, kém hiệu quả. Tình trạng này xuất hiện do các chủ đầu tư thiếu vốn đầu tư, năng lực tổ chức kinh doanh yếu kém. Thực trạng này ảnh hưởng đến kết quả sản xuất kinh doanh của cả nhà đầu tư sơ cấp và nhà đầu tư thứ cấp, kéo theo ảnh hưởng bất lợi đến mục tiêu phát triển kinh tế và chuyển dịch cơ cấu ngành của các địa phương.
– Môi trường tự nhiên bị ô nhiễm ngày càng nặng. Đây là vấn đề bức xúc tại nhiều KCN hiện nay. Ô nhiễm môi trường do một số nguyên nhân cơ bản như: (1) nhiều KCN không xây dựng hệ thống xử lý chất thải hoặc hệ thống này quá nhỏ so với nhu cầu cần phải xử lý, (2) công nghệ sản xuất của các doanh nghiệp quá lạc hậu, không còn đảm bảo tính thích hợp khi đự c chuyển giao vào Việt Nam. Cả hai nguyên nhân này đều mang tính chủ quan, trách nhiệm thuộc về các chủ thể liên quan đến quyết định phát triển các KCN ở các địa phương.
Xem thêm: Vai trò khu công nghiệp
– Phát triển các KCN đã làm diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp đáng kể, nảy sinh vấn đề an ninh lương thực của quốc gia có thể bị ảnh hưởng, bởi hầu hết các KCN đều được xây dựng trên nền đất tốt của đất nông nghiệp. Hiện trạng này do các nhà đầu tư sơ cấp và chính quyền các địa phư ng đang duy trì quan điểm chạy theo những giá trị mang tính nhất thời, không quan tâm đến những hệ lụy phát sinh sau đó.
– Tình trạng bần cùng hóa nông dân bị mất đất cho KCN đã xuất hiện ở nhiều nơi do không giải quyết tốt các vấn đề có liên quan đến nông dân sau khi thu hồi đất, như các chương trình: hỗ trợ đào tạo nghề sau khi mất đất sản xuất, giải quyết công ăn việc làm cho nông dân, công tác giải phóng mặt bằng, giá cả đền bù chưa hợp lý,… dẫn đến nhiều phản ứng không tích cực trong đời sống xã hội.
Trong khi những vấn đề nổi cộm trên chưa được giải quyết (thậm chí vấn đề ô nhiễm còn trở nên trầm trọng hơn, trong thời gian qua) thì một số hiện tượng mới đã xuất hiện:
– Một số địa phương xây dựng quá nhiều KCN, trong đó các KCN hầu hết được xây dựng trên nền đất nông nghiệp, làm lãng phí tài nguyên đất ngay từ khâu quy hoạch. Thực tế đó tạo thành nguy c ảnh hưởng đến an ninh lư ng thực ngày càng rõ nét, đưa một lực lượng lớn nông dân vào thế bần cùng hóa do họ phải nhường đất canh tác cho KCN.
– Cơ sở hạ tầng vật chất – kỹ thuật và cơ sở hạ tầng văn hóa – xã hội bất cập, không đáp ứng đủ nhu cầu của sản xuất – kinh doanh cũng như đời sống của dân cư địa phư ng và lực lượng lao động làm việc tại các Khu công nghiệp lân cận. Các tệ nạn xã hội xuất hiện, trong đó cơ cấu giới tính tại các KCN cũng là vấn đề lo ngại, rất đáng để quan tâm.
– Mức độ gia tăng của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam, bên cạnh những tích cực, cũng có những ảnh hưởng nhất định đến đời sống chính trị, bản sắc văn hóa dân tộc của từng địa phư ng cũng như toàn bộ nền kinh tế.
– Cơ cấu các KCN chưa được tính toán hợp lý, vấn đề cơ cấu trong quy hoạch không được thực hiện nghiêm túc đã khiến mỗi KCN đều có những doanh nghiệp thuộc nhiều ngành nghề khác nhau. Bởi vậy, dù có nhiều KCN nhưng chúng phân bố tản mạn, phân tán và thiếu tính tập trung, tính liên kết, hỗ trợ cho nhau không được đảm bảo.
– Sự cạnh tranh trong chiến lược thu hút đầu tư giữa các địa phư ng ngày càng mạnh, có thể dẫn đến những cách thu hút đầu tư vượt khỏi những nội dung của chính sách chung. Điều này làm ảnh hưởng đến lòng tin của các nhà đầu tư khi họ so sánh các địa phư ng với nhau.
Như vậy, bên cạnh những vai trò không thể phủ nhận của Khu công nghiệp, việc thực hiện mục tiêu phát triển các KCN cũng thể hiện những hạn chế nhất định – đó chính là mặt trái của quá trình phát triển này.
Từ thực tế đó, việc nghiên cứu những tác động bất lợi của các KCN có ý nghĩa tích cực trong việc đưa ra các giải pháp phát triển bền vững các KCN là hoàn toàn cần thiết.
