Mã Số Chuẩn Quốc Tế Cho Tạp Chí Khoa Học, Sách Và Sự Phân Loại Tạp Chí Khoa Học

Tóm tắt

Bài viết này trình bày tổng quan về các hệ thống mã số chuẩn quốc tế áp dụng cho sách (ISBN), tạp chí khoa học (ISSN), cũng như các hệ thống phân loại tạp chí khoa học quốc tế như ISI, Scopus và ý nghĩa của chúng đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam. Việc hiểu rõ và áp dụng đúng các tiêu chuẩn này giúp nâng cao chất lượng công bố khoa học, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền khoa học nước nhà và hội nhập quốc tế. Bài viết cũng đề cập đến các quy định về ISBN, ISSN tại Việt Nam, tiêu chí đánh giá công trình nghiên cứu khoa học và tầm quan trọng của việc phân loại tạp chí đối với đánh giá chất lượng nghiên cứu.

Nội dung chính

Trong thời đại toàn cầu hóa và bùng nổ thông tin hiện nay, các hệ thống mã số chuẩn quốc tế và các phương pháp phân loại tạp chí khoa học đóng vai trò then chốt trong việc quản lý, xác định và đánh giá chất lượng các ấn phẩm học thuật. Bài viết này trình bày tổng quan về các hệ thống mã số chuẩn quốc tế áp dụng cho sách (ISBN), tạp chí khoa học (ISSN), cũng như các hệ thống phân loại tạp chí khoa học quốc tế như ISI, Scopus và ý nghĩa của chúng đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam. Thông qua việc hiểu rõ và áp dụng đúng các tiêu chuẩn này, các nhà nghiên cứu, các tổ chức giáo dục và xuất bản có thể nâng cao chất lượng công bố khoa học, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền khoa học nước nhà và hội nhập quốc tế.

Mã số chuẩn quốc tế cho sách (ISBN)

Định nghĩa và lịch sử phát triển

ISBN (International Standard Book Number) là mã số tiêu chuẩn quốc tế có tính chất thương mại duy nhất để xác định một quyển sách. Hệ thống này được khởi xướng tại Anh vào năm 1966 bởi các nhà phân phối sách và văn phòng phẩm W.H. Smith, ban đầu được gọi là Standard Book Numbering (SBN). Sau đó, ISBN được công nhận quốc tế theo tiêu chuẩn ISO 2108 vào năm 1970, khi việc quản lý thông tin sách và xử lý đơn hàng bắt đầu được tin học hóa [1].

Sự cần thiết của một hệ thống quốc tế đánh số cho sách đã được thảo luận lần đầu tiên tại Hội nghị Quốc tế lần thứ ba về Nghiên cứu thị trường tại Hội chợ Sách tháng 11 năm 1966 tại Berlin. Tại thời điểm đó, nhiều nhà xuất bản và nhà phân phối sách của Châu Âu đang cân nhắc việc sử dụng máy tính để xử lý đơn hàng và kiểm soát hàng tồn kho, do đó cần có một hệ thống đánh số đủ đơn giản và hiệu quả [2].

Ngày nay, hệ thống ISBN được sử dụng tại hơn 160 quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Năm 2001, một nhóm công tác đã được thành lập để sửa đổi tiêu chuẩn và soạn thảo phiên bản thứ tư, điều chỉnh chiều dài của ISBN từ 10 lên 13 chữ số, nhằm tăng khả năng đánh số của hệ thống và đảm bảo tương thích với mã GS1 GTIN-13 [3]. Sự thay đổi này phản ánh sự phát triển của ngành xuất bản và nhu cầu về một hệ thống mã số mạnh mẽ hơn để đáp ứng số lượng sách ngày càng tăng và sự phức tạp của chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cấu trúc và ý nghĩa của mã ISBN

Mã ISBN 13 hiện nay được chia thành 5 nhóm, mỗi nhóm có chức năng riêng và được nối với nhau bằng dấu gạch ngang [2, 4]:

• Tiền tố EAN (3 chữ số đầu): Thường là 978 hoặc 979, trong đó tại Việt Nam hiện nay đều là 978, thể hiện ấn phẩm là sách. Tiền tố này giúp phân biệt sách với các loại hàng hóa khác trong hệ thống mã vạch toàn cầu.
• Mã quốc gia hoặc khu vực ngôn ngữ: Ở Việt Nam là 604, thể hiện ấn phẩm là sách tiếng Việt, xuất bản tại Việt Nam. Mã quốc gia giúp xác định nguồn gốc xuất xứ của cuốn sách.
• Mã nhà xuất bản: Ở Việt Nam, mã nhà xuất bản sẽ có 1, 2 hoặc 3 con số, do Cục Xuất bản cấp cho mỗi nhà xuất bản. Mã này giúp nhận diện nhà xuất bản chịu trách nhiệm phát hành cuốn sách.
• Mã xuất bản phẩm: Tương ứng với mã nhà xuất bản sẽ có mã xuất bản phẩm cho mỗi nhà xuất bản là 5, 4 hoặc 3 con số (tức 100.000, 10.000 hoặc 1.000 sản phẩm). Mã này định danh cụ thể từng cuốn sách do nhà xuất bản đó phát hành.
• Số kiểm tra (1 chữ số): Dùng để kiểm tra tính hợp lệ của mã ISBN. Số kiểm tra được tính toán dựa trên một thuật toán cụ thể từ các chữ số trước đó, giúp đảm bảo tính chính xác của mã ISBN.

Ví dụ, một ISBN có mã là 978-604-339-590-7 có ý nghĩa như sau:

• 978: mã thể hiện ấn phẩm là sách
• 604: mã thể hiện ấn phẩm là sách tiếng Việt, xuất bản tại Việt Nam
• 339: thể hiện nhà xuất bản là Nhà xuất bản Hà Nội
• 590: thể hiện số của cuốn sách
• 7: số kiểm tra

Mỗi bản sao và mỗi thay đổi (trừ khi in lại) của một quyển sách sẽ có số ISBN riêng, điều này đảm bảo tính duy nhất trong hệ thống quản lý sách toàn cầu [1, 2]. Ví dụ, một phiên bản tái bản có chỉnh sửa đáng kể hoặc một phiên bản bìa mềm so với bìa cứng sẽ có ISBN khác nhau.

Quy định về ISBN tại Việt Nam

Việt Nam đã chính thức gia nhập hệ thống ISBN quốc tế và được cấp mã quốc gia là 604 [5]. Theo quy định tại Thông tư 05/2016/TT-BTTTT, mã số ISBN được tạo lập và sử dụng tại Việt Nam là ISBN 13 và phải tích hợp với mã vạch theo chuẩn EAN 13 [6].

Mã ISBN tại Việt Nam phải đáp ứng các yêu cầu sau [5]:

• Đọc được bằng máy hoặc phần mềm đọc mã thông dụng
• Chứa các thông tin của sách theo quy định
• Có liên kết đến thông tin của xuất bản phẩm trong hệ thống cơ sở dữ liệu của Cục Xuất bản, In và Phát hành
• Phù hợp thông lệ quốc tế và quy định của pháp luật Việt Nam

Về kích thước, mã vạch ISBN tiêu chuẩn có chiều cao 22,85mm, rộng 31,35mm. Trường hợp vị trí đặt mã vạch hẹp, có thể thu nhỏ nhưng tỷ lệ không dưới 80% so với kích thước tiêu chuẩn. Khi phóng to, tỷ lệ không vượt quá 200% [5].

Đối tượng phải ghi mã số ISBN bao gồm sách và tài liệu dạng sách, bao gồm cả bản đồ, sách điện tử, sách chữ nổi. Điều này cho thấy không chỉ sách in giấy mới có mã số ISBN mà bất kỳ ấn phẩm nào được nhà xuất bản phát hành đều phải có mã số này [5, 7]. Điều này mở rộng phạm vi áp dụng ISBN đến các định dạng xuất bản phẩm đa dạng trong thời đại số.

Lợi ích và ứng dụng của ISBN

Mã ISBN mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho ngành xuất bản và độc giả [4, 8]:

• Xác định và phân biệt sách: ISBN giúp xác định và phân biệt một cuốn sách cụ thể với các cuốn sách khác một cách dễ dàng và chính xác. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc quản lý kho sách, mua bán và trao đổi sách.
• Tăng hiệu quả chuỗi cung ứng sách: ISBN giúp đơn giản hóa việc đặt hàng, xử lý và phân phối sách trong chuỗi cung ứng. Các nhà sách, nhà phân phối và thư viện sử dụng ISBN để quản lý hàng tồn kho, theo dõi đơn hàng và tự động hóa các quy trình.
• Tìm kiếm và truy cập thông tin sách: ISBN giúp người dùng dễ dàng tìm kiếm và truy cập thông tin về sách, bao gồm thông tin về tác giả, nhà xuất bản, giá cả, v.v. Các thư viện và hệ thống bán sách trực tuyến sử dụng ISBN để tạo cơ sở dữ liệu sách và cung cấp khả năng tìm kiếm hiệu quả cho người dùng.
• Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ: ISBN giúp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của tác giả và nhà xuất bản. Việc đăng ký ISBN cho cuốn sách giúp xác nhận quyền tác giả và quyền xuất bản, đồng thời hỗ trợ việc theo dõi và ngăn chặn vi phạm bản quyền.

Mã ISBN còn chứa nhiều thông tin quan trọng về sách, như tên nhà xuất bản, tên sách, tên tác giả, năm xuất bản, số trang, thể loại, tóm tắt nội dung, số quyết định xuất bản, thông tin về in ấn hoặc định dạng điện tử, và giá bán [8]. Những thông tin này rất hữu ích cho việc quản lý, phân phối và tìm kiếm sách, đặc biệt trong thời đại số hóa hiện nay. Các hệ thống quản lý thư viện và các cửa hàng sách trực tuyến sử dụng thông tin ISBN để cung cấp dịch vụ tốt hơn cho người dùng.

Mã số chuẩn quốc tế cho tạp chí (ISSN)

Định nghĩa và lịch sử phát triển

ISSN (International Standard Serial Number) là mã số tiêu chuẩn quốc tế cho xuất bản phẩm nhiều kỳ – một dãy số độc nhất gồm tám chữ số, được dùng để nhận dạng một xuất bản phẩm nhiều kỳ dạng giấy in hoặc điện tử như tạp chí định kỳ, tạp chí chuyên khảo, báo, bản tin, xuất bản phẩm thông tin, niên giám, báo cáo thường niên, kỷ yếu hội nghị hay hội thảo, và các phụ bản của các xuất bản phẩm nhiều kỳ [9].

Hệ thống ISSN được phác thảo như một tiêu chuẩn quốc tế ISO vào năm 1971 và được ấn hành với tên gọi ISO 3297 vào năm 1975. Tiểu ban ISO TC 46/SC 9 là cơ quan quản lý tiêu chuẩn này [9]. Hệ thống ISSN đã trở thành công cụ không thể thiếu trong việc quản lý và truy xuất thông tin khoa học trên toàn thế giới. Sự ra đời của ISSN đã giải quyết vấn đề định danh duy nhất cho các ấn phẩm xuất bản định kỳ, vốn rất đa dạng và phong phú về chủng loại.

Cấu trúc và phương pháp tính toán

ISSN gồm tám chữ số, được phân cách làm hai phần (mỗi phần gồm bốn chữ số) bởi một dấu gạch nối. Chữ số cuối (có thể là một trong các chữ số từ 0 đến 9 hoặc chữ cái X) là chữ số kiểm tra [9]. Ví dụ, ISSN của báo Tuổi Trẻ là 0868-3999, trong đó chữ số kiểm tra là 9.

Phương pháp tính toán chữ số kiểm tra của ISSN tuân theo thuật toán sau [9]:

1. Lấy mỗi chữ số trong bảy chữ số đầu của ISSN nhân với số chỉ vị trí của nó trong dãy số (tính từ bên phải sang), sau đó tính tổng các tích này.
2. Lấy mô-đun 11 của tổng này (lấy tổng chia cho 11 để tìm số dư).
3. Nếu là phép chia hết (số dư bằng 0) thì chữ số kiểm tra sẽ là 0. Nếu phép chia có dư thì lấy 11 trừ đi số dư để tính ra chữ số kiểm tra.
4. Chữ X in hoa dùng trong trường hợp chữ số kiểm tra được tính ra là 10.

Để xác nhận chữ số kiểm tra, có thể lấy từng chữ số trong cả tám chữ số của ISSN rồi nhân với số chỉ vị trí của nó (vẫn tính từ bên phải sang; X tương ứng với giá trị 10). Mô-đun 11 của tổng sẽ bằng 0 nếu tính đúng [9]. Thuật toán này đảm bảo tính chính xác và duy nhất của mã ISSN.

Phân biệt p-ISSN và e-ISSN

Trong thời đại số hóa, nhiều xuất bản phẩm có ở cả hai dạng in và điện tử, do đó hệ thống ISSN phân biệt hai loại mã số [9]:

• ISSN in (p-ISSN): dành cho phiên bản in giấy của xuất bản phẩm
• ISSN điện tử (e-ISSN hay eISSN): dành cho phiên bản điện tử của xuất bản phẩm

Mỗi phiên bản của cùng một tạp chí (bản in và bản điện tử) sẽ có mã ISSN riêng để phân biệt. Ví dụ, Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông có mã ISSN 1859-1485 cho bản in tiếng Việt thường kỳ, và mã ISSN 2734-9764 cho bản điện tử tiếng Việt [10]. Việc phân biệt này giúp quản lý tốt hơn các xuất bản phẩm trong thời đại chuyển đổi số hiện nay, đồng thời cho phép theo dõi riêng biệt sự phát triển của các phiên bản in và điện tử.

Áp dụng ISSN tại Việt Nam

Tại Việt Nam, mã ISSN được cấp bởi Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia. Các tạp chí khoa học tại Việt Nam đều được cấp mã ISSN để đảm bảo tính chuẩn hóa và hội nhập quốc tế [11]. Ví dụ, Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông đã được cấp mã số chuẩn quốc tế ISSN theo Văn bản số 22/TTKHCN-ISSN về việc cấp Mã số chuẩn quốc tế cho xuất bản phẩm nhiều kỳ [10].

Mã ISSN có vai trò quan trọng trong việc đánh giá chất lượng tạp chí và xếp hạng các bài báo khoa học. Theo Quyết định số 25/QĐ-HĐGSNN của Chủ tịch Hội đồng Giáo sư Nhà nước ngày 05/07/2024, các bài báo đăng trên tạp chí có mã ISSN được tính điểm theo khung điểm khác nhau tùy thuộc vào lĩnh vực chuyên ngành [12]. Điều này cho thấy tầm quan trọng của mã ISSN trong hệ thống đánh giá học thuật và nghiên cứu khoa học tại Việt Nam. Việc có ISSN là một tiêu chí cơ bản để một tạp chí khoa học được công nhận và có giá trị trong giới học thuật.

Sự phân loại tạp chí khoa học quốc tế

Hệ thống ISI (Institute for Scientific Information)

ISI là viết tắt của Institute for Scientific Information, một viện thông tin khoa học của Hoa Kỳ đã xét chọn chất lượng của các tạp chí trên thế giới một cách khắt khe và kỹ lưỡng để đưa vào cơ sở dữ liệu của họ [13]. Mặc dù vẫn còn có những ý kiến chưa thống nhất, nhưng ISI vẫn là một trong rất ít cách phân loại được thừa nhận và sử dụng rộng rãi khi bàn luận về chất lượng khoa học của các công trình nghiên cứu [14].

Chỉ số ISI đang được dùng như một thước đo quan trọng để đánh giá chất lượng nghiên cứu tại nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Liên hợp quốc, các Chính phủ và các Tổ chức quốc tế thường sử dụng thống kê của ISI trong quản lý và hoạch định các chính sách khoa học, kỹ thuật [15]. Các thống kê và đánh giá về khoa học, công nghệ và kỹ thuật nếu không theo ISI thì bị lệch so với thống kê quốc tế. Điều này cho thấy tầm ảnh hưởng và uy tín của hệ thống ISI trong việc đánh giá và so sánh chất lượng nghiên cứu khoa học trên toàn cầu.

Ban đầu (năm 1960), ISI chỉ bao gồm tập hợp SCI (Science Citation Index) với khoảng 4.000 tạp chí khoa học tự nhiên, kỹ thuật, công nghệ có chất lượng cao nhất trên thế giới [13, 16]. Về sau, hệ thống được mở rộng thành nhiều danh mục chuyên biệt hơn:

• SCI (Science Citation Index): Bao gồm khoảng 4.000 tạp chí chuyên ngành về Khoa học tự nhiên, Kỹ thuật và Công nghệ có chất lượng cao và truyền thống lâu đời nhất trên thế giới [13, 16]. SCI là danh mục cốt lõi, tập trung vào các tạp chí có ảnh hưởng lớn nhất trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật.
• SCIE (Science Citation Index Expanded): Là phiên bản mở rộng của SCI, bao gồm khoảng 7.000 tạp chí Khoa học tự nhiên, Kỹ thuật và Công nghệ, Xã hội, Nhân văn và Nghệ thuật được xuất bản từ năm 1900 đến nay [16, 17, 18]. SCIE mở rộng phạm vi bao phủ, bao gồm nhiều tạp chí hơn và đa dạng lĩnh vực hơn so với SCI.
• SSCI (Social Science Citation Index): Tập trung vào lĩnh vực Khoa học xã hội, với hơn 2.000 tạp chí xuất bản từ năm 1356 [13, 16]. SSCI là danh mục quan trọng cho các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học xã hội, cung cấp một nguồn tài liệu chất lượng cao và được đánh giá nghiêm ngặt.
• A&HCI (Arts & Humanities Citation Index): Tập trung vào lĩnh vực Nghệ thuật và Nhân văn, với hơn 1.200 tạp chí từ năm 1975 đến nay [13, 16]. A&HCI là danh mục chuyên biệt cho các lĩnh vực nghệ thuật và nhân văn, thường ít được chú ý trong các hệ thống đánh giá khoa học truyền thống, nhưng lại có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển tri thức nhân văn.

Hiện nay, danh mục ISI bao gồm SCIE, SSCI, A&HCI với tổng cộng khoảng 12.000 tạp chí khoa học được cộng đồng nghiên cứu khoa học công nhận về chất lượng, trong tổng số hàng trăm nghìn tạp chí thông thường trên thế giới [17]. Việc được liệt kê trong danh mục ISI là một sự công nhận uy tín về chất lượng của tạp chí và các bài báo khoa học được đăng trên đó.

Danh mục ESCI (Emerging Sources Citation Index)

Bên cạnh các danh mục truyền thống, ISI còn có ESCI (Emerging Sources Citation Index) – cơ sở dữ liệu các tạp chí mới nổi, được đưa vào hoạt động từ năm 2015, hiện nay thuộc quản lý của công ty Clarivate; còn trước đó, ESCI thuộc công ty Thomson Reuter [17, 18].

Các tạp chí thuộc danh mục ESCI không nằm trong danh sách lõi (Core collection) của ISI mà là các tạp chí đang đăng ký để được vào trong danh sách lõi. Hiện nay, ESCI có khoảng hơn 8.200 tạp chí [17]. Đây là bước đệm quan trọng cho các tạp chí mới trước khi được công nhận vào các danh mục uy tín hơn như SCI, SCIE, SSCI, A&HCI. ESCI tạo cơ hội cho các tạp chí mới nổi, đặc biệt là từ các quốc gia đang phát triển, để chứng minh chất lượng và dần dần được công nhận trong cộng đồng khoa học quốc tế.

Hệ thống Scopus

Ngoài hệ thống ISI, còn có hệ thống phân loại Scopus của Elsevier (Hà Lan), được xây dựng từ tháng 11 năm 2004 [17]. Nhiều tổ chức xếp hạng thế giới, ví dụ như Tổ chức xếp hạng các cơ sở nghiên cứu khoa học SCIMAGO hoặc Tổ chức xếp hạng đại học (QS World University Rankings), sử dụng cơ sở dữ liệu từ nguồn Scopus [19].

Scopus hiện là cơ sở dữ liệu trích dẫn và tóm tắt lớn nhất của các tài liệu được bình duyệt, cung cấp tổng quan về kết quả nghiên cứu trên thế giới trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, y học, khoa học xã hội, nghệ thuật và nhân văn [17, 19]. Scopus có phạm vi bao phủ rộng hơn ISI, bao gồm nhiều tạp chí hơn và đa dạng lĩnh vực hơn, đặc biệt là trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.

Để được liệt kê vào danh sách Scopus, các tạp chí cũng được lựa chọn nghiêm ngặt dựa trên nhiều tiêu chí như chất lượng nội dung, tính thường xuyên, độ tin cậy của bình duyệt, và tính quốc tế của ban biên tập [19]. Quy trình đánh giá của Scopus cũng rất khắt khe, đảm bảo chất lượng của các tạp chí được đưa vào danh mục.

Ý nghĩa của việc phân loại đối với đánh giá chất lượng nghiên cứu

Việc phân loại tạp chí khoa học có ý nghĩa quan trọng trong đánh giá chất lượng nghiên cứu và xếp hạng các trường đại học, viện nghiên cứu [18, 20]. Các công trình công bố trên các tạp chí thuộc danh mục ISI (SCI, SCIE, SSCI, A&HCI) hoặc Scopus thường được đánh giá cao hơn về mặt chất lượng học thuật. Điều này là do các tạp chí này đã trải qua quá trình đánh giá và tuyển chọn nghiêm ngặt, đảm bảo chất lượng của các bài báo được công bố.

Tại Việt Nam và nhiều nước khác, việc công bố bài báo trên các tạp chí thuộc danh mục này là một tiêu chí quan trọng trong đánh giá thành tích nghiên cứu của các nhà khoa học, giảng viên đại học, và trong xét duyệt học vị, chức danh khoa học. Nếu không có công bố quốc tế, đặc biệt là trên các tạp chí ISI thì các trường đại học, các cơ sở nghiên cứu khoa học sẽ khó lọt được vào bảng xếp hạng quốc tế [20]. Điều này thúc đẩy các nhà nghiên cứu và các cơ sở giáo dục đại học tập trung vào việc nâng cao chất lượng nghiên cứu và công bố quốc tế.

Chất lượng của một tạp chí chủ yếu được đánh giá dựa trên các yếu tố như quy trình kiểm duyệt để đăng bài và các chỉ số được trích dẫn của các bài báo đăng trên tạp chí đó thông qua chỉ số ảnh hưởng (Impact Factor) [19]. Các chỉ số này giúp đánh giá khách quan chất lượng nghiên cứu và là căn cứ quan trọng trong việc xây dựng chính sách khoa học công nghệ. Impact Factor là một trong những chỉ số quan trọng nhất để đánh giá ảnh hưởng của một tạp chí khoa học, được tính bằng số lần trung bình các bài báo được đăng trên tạp chí đó trong hai năm trước được trích dẫn trong năm hiện tại.

Áp dụng thực tiễn trong công bố khoa học tại Việt Nam

Tiêu chí đánh giá công trình nghiên cứu khoa học giáo dục

Tại Việt Nam, đã có những nghiên cứu về cơ sở khoa học của hệ thống tiêu chí đánh giá các công trình nghiên cứu khoa học giáo dục theo chuẩn quốc tế. Ví dụ, nghiên cứu của một nhóm tác giả đã trình bày cơ sở khoa học của bộ tiêu chí đánh giá các công trình nghiên cứu khoa học giáo dục theo chuẩn quốc tế [21].

Nghiên cứu này đã sử dụng kết hợp nghiên cứu lý luận với phỏng vấn, thảo luận nhóm chuyên gia, khảo sát 140 giảng viên của 5 trường đại học sư phạm tại Việt Nam và 33 giảng viên phụ trách giảng dạy các bộ môn thuộc 4 chuyên ngành của Trường Đại học Giáo dục. Kết quả cho thấy bộ tiêu chí có độ tin cậy cao trong đánh giá chất lượng công trình khoa học, với ý kiến đánh giá của 2 chuyên gia đối với 38 tiêu chí đánh giá rất tương đồng nhau, tỉ lệ trùng khớp từ 85,6% đến 100% [21]. Nghiên cứu này cung cấp một cơ sở khoa học vững chắc cho việc xây dựng và áp dụng các tiêu chí đánh giá công trình nghiên cứu khoa học giáo dục theo chuẩn quốc tế tại Việt Nam.

Quy định về xuất bản và đánh giá công trình nghiên cứu

Việt Nam đã ban hành nhiều quy định về xuất bản và đánh giá công trình nghiên cứu khoa học. Đối với sách, Thông tư 05/2016/TT-BTTTT quy định rõ về mã số ISBN và các yêu cầu kỹ thuật liên quan [6]. Đối với tạp chí, các quy định về mã ISSN và đánh giá chất lượng tạp chí cũng đã được ban hành [11]. Để hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc có mã số chuẩn quốc tế, bạn có thể tham khảo thêm về khái niệm chung về quản lý và cách nó được áp dụng trong các quy trình quản lý xuất bản phẩm.

Về đánh giá công trình nghiên cứu, Hội đồng Giáo sư Nhà nước đã ban hành Quyết định số 25/QĐ-HĐGSNN ngày 05/07/2024 về việc Phê duyệt Danh mục tạp chí khoa học được tính điểm năm 2024 [12]. Trong đó, khung điểm cho các bài báo khoa học công bố trên các tạp chí khác nhau được quy định cụ thể. Ví dụ, Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông bản in tiếng Việt thường kỳ có khung điểm từ 0 đến 1,0 cho chuyên ngành Báo chí – Truyền thông và từ 0 đến 0,75 cho Liên ngành Triết học – Xã hội học – Chính trị học [10, 12]. Các quy định này tạo ra một hệ thống đánh giá công trình nghiên cứu khoa học minh bạch và công bằng, đồng thời khuyến khích các nhà nghiên cứu Việt Nam nâng cao chất lượng công bố khoa học.

Tầm quan trọng đối với nhà nghiên cứu Việt Nam

Các nghiên cứu trong lĩnh vực y tế tại Việt Nam cũng đã áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trong công bố khoa học. Nhiều công trình nghiên cứu đã được công bố trên các tạp chí uy tín và được trích dẫn rộng rãi, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam [22, 23, 24, 25]. Điều này cho thấy sự hội nhập quốc tế sâu rộng của khoa học Việt Nam trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Để các công trình nghiên cứu đạt chuẩn quốc tế, việc nắm vững và áp dụng các học thuyết quản trị kinh doanh cũng rất quan trọng.

Đối với các nhà nghiên cứu Việt Nam, việc hiểu rõ và áp dụng đúng các hệ thống mã số chuẩn quốc tế và các tiêu chí phân loại tạp chí khoa học là rất quan trọng [20]. Các chỉ số này không chỉ giúp nâng cao vị thế của các nhà khoa học trên trường quốc tế, mà còn là cơ sở để đánh giá chất lượng nghiên cứu, xét duyệt học vị, chức danh khoa học, và cấp kinh phí nghiên cứu. Việc hiểu về khái niệm chất lượng dịch vụ y tế tại bệnh viện cũng rất quan trọng, đặc biệt là trong bối cảnh các nghiên cứu về y tế ngày càng được chú trọng.

Việc công bố bài báo trên các tạp chí thuộc danh mục ISI hoặc Scopus đã trở thành một tiêu chí quan trọng trong đánh giá năng lực nghiên cứu và xét duyệt chức danh giáo sư, phó giáo sư tại Việt Nam. Điều này đã thúc đẩy các nhà nghiên cứu Việt Nam nỗ lực hơn trong việc nâng cao chất lượng công trình nghiên cứu và hướng tới các chuẩn mực quốc tế [20]. Sự cạnh tranh để công bố trên các tạp chí uy tín quốc tế đã góp phần nâng cao trình độ nghiên cứu khoa học của Việt Nam. Để đạt được điều này, các nhà nghiên cứu cần nắm vững phương pháp phân tích và đánh giá hiệu quả đầu tư về mặt xã hội.

Ngoài ra, việc áp dụng các mã số chuẩn quốc tế như ISBN và ISSN còn giúp các ấn phẩm khoa học của Việt Nam dễ dàng được nhận diện, truy xuất và tham khảo bởi cộng đồng khoa học quốc tế, góp phần thúc đẩy hợp tác nghiên cứu và trao đổi học thuật [8, 9]. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc lan tỏa tri thức và tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực khoa học. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, khái niệm về quan hệ quốc tế cũng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Kết luận

Các hệ thống mã số chuẩn quốc tế (ISBN, ISSN) và phân loại tạp chí khoa học (ISI, Scopus) đóng vai trò then chốt trong việc quản lý, xác định và đánh giá chất lượng ấn phẩm học thuật trong bối cảnh toàn cầu hóa và số hóa hiện nay. Đây không chỉ là công cụ hữu ích cho các nhà xuất bản, thư viện và đơn vị phân phối, mà còn là thước đo quan trọng để đánh giá chất lượng nghiên cứu khoa học.

Tại Việt Nam, việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế này đã góp phần thúc đẩy sự phát triển của hoạt động nghiên cứu khoa học, nâng cao chất lượng công bố và hội nhập quốc tế. Các nhà nghiên cứu Việt Nam ngày càng chú trọng đến việc công bố kết quả nghiên cứu trên các tạp chí uy tín thuộc danh mục ISI hoặc Scopus, góp phần nâng cao vị thế của khoa học Việt Nam trên trường quốc tế. Để thúc đẩy sự phát triển của hoạt động nghiên cứu, cần hiểu rõ về khái niệm động cơ lao động và cách tạo động lực cho các nhà khoa học.

Tuy nhiên, để tiếp tục phát triển và nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học, Việt Nam cần có những chính sách hỗ trợ và khuyến khích mạnh mẽ hơn nữa đối với các nhà nghiên cứu, đặc biệt là trong việc công bố quốc tế. Đồng thời, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống tiêu chí đánh giá công trình nghiên cứu khoa học để phù hợp với xu hướng phát triển của khoa học thế giới và đặc thù của Việt Nam.

Việc hiểu rõ và áp dụng đúng các hệ thống mã số chuẩn quốc tế và phân loại tạp chí khoa học không chỉ giúp nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền khoa học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng. Điều này cũng góp phần nâng cao khái niệm thuật ngữ văn hóa và hội nhập vào cộng đồng khoa học toàn cầu.

Tài liệu tham khảo

1. Wikipedia tiếng Việt (2023) ‘ISBN’. https://vi.wikipedia.org/wiki/ISBN
2. Mochibooks (2023) ‘Mã ISBN là gì?’. https://mochibooks.vn/ma-isbn-la-gi/
3. Phiên dịch viên (2019) ‘Hệ thống Mã số tiêu chuẩn quốc tế cho sách ISBN’. https://phiendichvien.com/phien-dich/dao-tao-ky-nang-giao-duc/he-thong-ma-so-tieu-chuan-quoc-te-cho-sach-isbn.html
4. Luật Minh Khuê (2024) ‘Mã số định danh của các loại sách (ISBN) là gì?’. https://luatminhkhue.vn/ma-so-dinh-danh-cua-cac-loai-sach-isbn-la-gi.aspx
5. Thư viện pháp luật (2023) ‘Mã số sách tiêu chuẩn quốc tế được tạo lập và sử dụng tại Việt Nam phải đảm bảo các yêu cầu nào?’. https://thuvienphapluat.vn/phap-luat/ma-so-sach-tieu-chuan-quoc-te-duoc-tao-lap-va-su-dung-tai-viet-nam-phai-dam-bao-cac-yeu-cau-nao-kic-960148-110537.html
6. Thư viện pháp luật (2023) ‘Mã số định danh của các loại sách isbn được hiểu như thế nào? dựa vào mã số isbn có thể biết các tho-170679 18505.html’. https://thuvienphapluat.vn/phap-luat/ma-so-dinh-danh-cua-cac-loai-sach-isbn-duoc-hieu-nhu-the-nao-dua-vao-ma-so-isbn-co-the-biet-cac-tho-170679-18505.html
7. Wikipedia tiếng Việt (2023) ‘ISSN’. https://vi.wikipedia.org/wiki/ISSN
8. Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông (2024) ‘Mã số chuẩn quốc tế các sản phẩm Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông và khung điểm năm 2024’. https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/ma-so-chuan-quoc-te-cac-san-pham-tap-chi-ly-luan-chinh-tri-va-truyen-thong-va-khung-diem-nam-2024-p28642.html
9. Trường Đại học Khoa học và Công nghệ GUST (2025) ‘Tạp chí thuộc danh mục ISI (Institute for Scientific Information, Hoa Kỳ)’. https://gust.edu.vn/vn/html/tap-chi-danh-muc-isi
10. Viện Môi trường, Trường Đại học Thủy lợi (2022) ‘Danh sách Tạp chí Quốc tế thuộc danh mục SCI, SCIE, SSCI, A&HCI, ISI’. https://env.tlu.edu.vn/tai-lieu-tham-khao/danh-sach-tap-chi-quoc-te-thuoc-danh-muc-sci-265
11. Trường Đại học Công nghệ Thông tin, Đại học Quốc gia TP.HCM (không rõ năm) ‘MỘT VÀI THÔNG TIN VỀ SỰ PHÂN LOẠI TẠP CHÍ KHOA HỌC’. [https://fit.uit.edu.vn/en/attachments/article/78/Ve%20su%20phan%20loai%20Tap%20chi%20KH%20-%20SCI%20SCIE%20-%201.pdf](https://fit.uit.edu.vn/en/attachments/article/78/Ve%20su%20phan%20loai%20Tap