“`markdown

Phát Triển Du Lịch Nông Thôn Bền Vững Tại Việt Nam Giai Đoạn 2025

Tóm tắt

Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích tổng quan tình hình phát triển du lịch nông thôn tại Việt Nam và đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của loại hình du lịch này đến năm 2025. Bài viết đi sâu vào các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ, đánh giá tiềm năng và thực trạng, đồng thời đề xuất các giải pháp như xây dựng thương hiệu, phát triển sản phẩm du lịch độc đáo, chuyển đổi số, và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Mục tiêu là góp phần xây dựng nông thôn mới hiện đại, văn minh và giàu bản sắc.

Nội dung chính

Du lịch nông thôn tại Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ, với nhiều chính sách hỗ trợ từ Chính phủ và sự quan tâm của các địa phương. Cùng với xu hướng du lịch trải nghiệm, gần gũi thiên nhiên ngày càng được ưa chuộng, loại hình du lịch này không chỉ góp phần phát triển kinh tế nông thôn mà còn bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, cải thiện cuộc sống người dân địa phương. Bài viết này phân tích tổng quan về tình hình phát triển du lịch nông thôn tại Việt Nam, đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển bền vững trong giai đoạn 2025, đồng thời đánh giá triển vọng của loại hình du lịch này trong việc góp phần xây dựng nông thôn mới hiện đại và bền vững.

TỔNG QUAN VỀ DU LỊCH NÔNG THÔN VÀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN

Khái niệm và đặc điểm của du lịch nông thôn

Du lịch nông thôn (Rural Tourism) là loại hình du lịch diễn ra ở khu vực nông thôn, với quy mô kinh doanh nhỏ, không gian mở, cho phép du khách tiếp xúc trực tiếp và hòa mình vào thiên nhiên, gắn với những đặc điểm tiêu biểu ở khu vực nông thôn, những di sản văn hóa xã hội và văn hóa truyền thống ở làng xã [1]. Loại hình du lịch này thể hiện đặc tính đa dạng về môi trường, kinh tế, lịch sử và địa điểm của mỗi vùng nông thôn [1]. Ở một góc nhìn khác, du lịch nông thôn bao gồm chuỗi các hoạt động, dịch vụ và tiện nghi được cung cấp ở khu vực nông thôn nhằm khai thác các giá trị kinh tế, văn hóa, xã hội, đáp ứng nhu cầu trải nghiệm của du khách ở địa phương hoặc những vùng, miền khác [1].

Đặc điểm nổi bật của du lịch nông thôn bao gồm: Thứ nhất, du lịch nông thôn có nền tảng là nông nghiệp; thứ hai, mô hình du lịch nông thôn có thể thay đổi theo thời gian và không gian phù hợp với đặc thù và tình hình; thứ ba, phát triển du lịch nông thôn dựa trên sự gắn kết với các ngành, nghề khác; thứ tư, du lịch nông thôn có tính liên ngành và liên vùng cao [1]. Những đặc điểm này tạo nên sức hấp dẫn riêng của loại hình du lịch nông thôn, phù hợp với xu hướng phát triển bền vững trong ngành du lịch hiện nay. Nó khai thác lợi thế về cảnh quan thiên nhiên, không gian yên bình, văn hóa truyền thống, và các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng để tạo ra những trải nghiệm độc đáo cho du khách, khác biệt với các loại hình du lịch đô thị hoặc nghỉ dưỡng truyền thống. Xem thêm về khái niệm du lịch tại đây.

Chính sách phát triển du lịch nông thôn ở Việt Nam

Nhận thức được tầm quan trọng của du lịch nông thôn trong việc phát triển kinh tế xã hội, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy loại hình du lịch này. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 922/QĐ-TTg ngày 2/8/2022 về việc phê duyệt Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 [2]. Chương trình này xác định phát triển du lịch nông thôn là một trong những giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, trên cơ sở thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang phát triển kinh tế nông thôn, góp phần hỗ trợ các địa phương thực hiện hiệu quả, bền vững các tiêu chí nông thôn mới [2].

Phó Thủ tướng Lê Thành Long khẳng định: “Chính phủ Việt Nam luôn quan tâm, ban hành và triển khai thực hiện nhiều cơ chế, chính sách phát triển nông nghiệp nông thôn, đưa du lịch nông thôn vào các chương trình phát triển lớn” [3]. Theo ông, phát triển du lịch nông thôn vừa thúc đẩy chuyển dịch kinh tế, giảm khoảng cách phát triển giữa nông thôn và thành thị; vừa quảng bá, tôn vinh, bảo tồn, bồi đắp, phát triển và lan tỏa các giá trị độc đáo của địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân [3]. Những chính sách này thể hiện sự cam kết mạnh mẽ của Chính phủ trong việc phát huy vai trò của du lịch nông thôn như một động lực quan trọng cho sự phát triển toàn diện của khu vực nông thôn. Điều này khẳng định vai trò của ngành nông nghiệp trong nền kinh tế quốc dân.

Mục tiêu phát triển du lịch nông thôn đến năm 2025

Chương trình phát triển du lịch nông thôn đã đề ra mục tiêu cụ thể đến năm 2025 như sau:
* Mỗi tỉnh sẽ có ít nhất một điểm du lịch nông thôn được công nhận và 50% cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch nông thôn đạt chuẩn [4]. Mục tiêu này nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và sự chuyên nghiệp của các điểm du lịch nông thôn trên toàn quốc.
* Ít nhất 50% điểm du lịch sẽ được số hóa và kết nối trên nền tảng công nghệ số. Các điểm đến cũng sẽ sử dụng giao dịch điện tử nhằm thuận tiện cho du khách [4]. Mục tiêu này nhấn mạnh vai trò của chuyển đổi số trong việc tiếp cận khách hàng và nâng cao trải nghiệm du lịch.
* Phát triển hai mô hình thí điểm du lịch nông thôn gắn liền với xây dựng nông thôn mới theo hướng du lịch xanh, có trách nhiệm và bền vững [5]. Việc xây dựng mô hình điểm sẽ cung cấp bài học kinh nghiệm quý báu để nhân rộng ra các địa phương khác.
* Nâng cao năng lực cho các chủ cơ sở và nhân viên du lịch tại các điểm nông thôn, cụ thể: 70% chủ cơ sở sẽ được đào tạo nghiệp vụ quản lý và 80% lao động sẽ được tập huấn kỹ năng phục vụ du khách, với mục tiêu ít nhất 50% lao động là phụ nữ [4]. Mục tiêu này hướng tới cải thiện chất lượng nguồn nhân lực, yếu tố cốt lõi cho sự phát triển bền vững. Để đạt được mục tiêu này, cần chú trọng đến nội dung quản trị nhân lực.

TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG DU LỊCH NÔNG THÔN TẠI VIỆT NAM

Tiềm năng phát triển du lịch nông thôn

Việt Nam sở hữu tiềm năng to lớn để phát triển du lịch nông thôn nhờ vào đa dạng các di sản văn hóa và thiên nhiên đặc sắc, nhiều giá trị đặc trưng khác biệt, cùng cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, những làng quê mộc mạc yên bình giàu bản sắc văn hóa truyền thống [6]. Với đường bờ biển dài, hệ thống sông ngòi chằng chịt, vùng núi đa dạng địa hình, và nền văn minh lúa nước lâu đời, Việt Nam có vô số lợi thế để phát triển các loại hình du lịch gắn với thiên nhiên và nông nghiệp. Sự đa dạng về dân tộc, mỗi dân tộc lại có những phong tục, tập quán, lễ hội và nghề truyền thống riêng biệt, tạo nên nguồn tài nguyên văn hóa độc đáo cho du lịch nông thôn.

Đây là những thế mạnh để phát triển nhiều hình thức du lịch nông thôn như du lịch làng nghề (gắn với các nghề thủ công truyền thống như dệt, gốm, mây tre đan), du lịch lễ hội (tham gia các lễ hội đặc sắc của các cộng đồng dân tộc), du lịch sinh thái (khám phá các khu bảo tồn, vườn quốc gia, các hệ sinh thái nông nghiệp như miệt vườn, rừng ngập mặn), và du lịch cộng đồng (trải nghiệm cuộc sống cùng người dân địa phương, tìm hiểu văn hóa bản địa). Những yếu tố này giúp Việt Nam xây dựng các đặc tính của sản phẩm du lịch hấp dẫn.

Theo báo cáo của 63 sở quản lý nhà nước về du lịch các tỉnh, thành phố, cả nước hiện có 488/1.731 khu, điểm du lịch đã được công nhận theo quy định của Luật Du lịch 2017, trong đó, có 382 điểm, tức là khoảng 80% nằm trên địa bàn nông thôn [2]. Con số này cho thấy tiềm năng phát triển du lịch nông thôn tại Việt Nam là rất lớn và đang dần được khai thác. Sự hiện diện đông đảo của các điểm du lịch tại khu vực nông thôn khẳng định nền tảng vững chắc cho sự phát triển của loại hình du lịch này.

Thực trạng phát triển du lịch nông thôn

Mặc dù có nhiều tiềm năng, việc phát triển du lịch nông thôn tại Việt Nam vẫn còn gặp nhiều thách thức. Một trong những hạn chế lớn nhất là sản phẩm du lịch còn đơn điệu, thiếu tính chuyên nghiệp và chưa khai thác hết chuỗi giá trị nông nghiệp. Nhiều địa phương mới dừng lại ở việc cung ứng các dịch vụ trải nghiệm, tham quan trong ngày nên các sản phẩm du lịch còn đơn giản, thiếu tính chất chuỗi giá trị nông nghiệp có giá trị gia tăng cao [2]. Du khách thường chỉ đến tham quan, chụp ảnh mà chưa có cơ hội trải nghiệm sâu sắc các hoạt động nông nghiệp, văn hóa hoặc nghỉ lại qua đêm. Để khắc phục điều này, cần nắm vững nguyên tắc phát triển sản phẩm du lịch.

Vấn đề quy hoạch, quản lý xây dựng tổng thể cảnh quan các làng, bản, điểm du lịch nông thôn còn thiếu đồng bộ, khó hình thành các điểm du lịch mang đặc trưng bản sắc văn hóa vùng, miền [2]. Việc xây dựng tự phát, thiếu kiểm soát có thể làm mất đi cảnh quan nông thôn truyền thống, ảnh hưởng đến tính bền vững của điểm đến.

Thông qua khảo sát tại các địa phương phát triển mạnh du lịch nông thôn như Lai Châu (đại diện cho khu vực Tây Bắc), Lâm Đồng (đại diện cho khu vực Tây Nguyên) và Đồng Tháp (đại diện cho khu vực Tây Nam Bộ), các nghiên cứu đã chỉ ra rằng công tác xúc tiến quảng bá du lịch trong du lịch nông thôn vẫn chưa được thực hiện hiệu quả [7]. Nhiều điểm du lịch nông thôn vẫn chưa được biết đến rộng rãi, kênh quảng bá còn hạn chế, chưa tiếp cận được các thị trường khách du lịch tiềm năng, cả trong nước và quốc tế. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực tại chỗ còn thiếu kỹ năng chuyên môn, khả năng giao tiếp ngoại ngữ hạn chế, và thiếu kiến thức về du lịch bền vững. Cơ sở hạ tầng ở nhiều khu vực nông thôn, đặc biệt là đường sá, điện, nước, viễn thông, vẫn còn yếu kém, gây khó khăn cho việc đi lại và cung cấp dịch vụ cho du khách.

MỐI QUAN HỆ GIỮA DU LỊCH NÔNG THÔN VÀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI

Du lịch nông thôn và xây dựng nông thôn mới có mối quan hệ biện chứng, hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình phát triển. Chương trình xây dựng nông thôn mới đóng vai trò hỗ trợ tích cực cho phát triển du lịch nông thôn trong việc nâng cấp, hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng (đường giao thông, điện, nước sạch, công trình văn hóa), bảo đảm vệ sinh môi trường (xử lý rác thải, cải tạo cảnh quan), giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa, làng nghề truyền thống [1]. Nhờ có chương trình NTM, diện mạo nông thôn được cải thiện đáng kể, tạo nền tảng vật chất và môi trường thuận lợi cho hoạt động du lịch. Các tiêu chí về môi trường sạch đẹp, an ninh trật tự được đảm bảo cũng góp phần nâng cao chất lượng trải nghiệm cho du khách.

Ngược lại, du lịch nông thôn góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống người dân (thông qua việc cung cấp dịch vụ lưu trú, ăn uống, bán sản phẩm địa phương, hướng dẫn viên tại chỗ), thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn (từ thuần nông sang kết hợp dịch vụ du lịch) và xây dựng nông thôn hiện đại [8]. Hoạt động du lịch tạo thêm công ăn việc làm tại chỗ, khuyến khích người dân bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, làng nghề như một sản phẩm du lịch, từ đó nâng cao lòng tự hào về quê hương. Du lịch nông thôn cũng giúp đa dạng hóa nguồn thu nhập cho cộng đồng, giảm sự phụ thuộc vào nông nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và những thách thức khác đối với sản xuất nông nghiệp.

Phát triển du lịch nông thôn được xem là một trong những giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, trên cơ sở thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang phát triển kinh tế nông thôn, góp phần hỗ trợ các địa phương thực hiện hiệu quả, bền vững các tiêu chí nông thôn mới [8]. Phát triển du lịch nông thôn nhằm huy động sự tham gia cộng đồng dân cư làm du lịch ở địa phương, phát huy bản sắc, sản phẩm đặc trưng của địa phương, từ đó hướng tới phát triển nông thôn hiện đại, văn minh, tăng thu nhập cho người dân [8]. Sự lồng ghép này cho thấy vai trò chiến lược của du lịch nông thôn trong mục tiêu tổng thể của chương trình NTM. Để đạt được thành công, cần hiểu rõ khái niệm và sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới.

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN BỀN VỮNG

Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững cho du lịch nông thôn tại Việt Nam đến năm 2025 và xa hơn nữa, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp trọng tâm.

Xây dựng và quảng bá thương hiệu du lịch nông thôn

Xây dựng thương hiệu du lịch là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển du lịch nông thôn bền vững. Cần phát triển thương hiệu du lịch địa phương bằng cách tạo ra những thương hiệu đặc trưng cho các vùng nông thôn, làm nổi bật các giá trị văn hóa, cảnh quan, ẩm thực, nghề truyền thống, và các sản phẩm đặc sản của từng khu vực [9]. Một thương hiệu mạnh sẽ giúp định vị điểm đến trong tâm trí du khách, tạo sự khác biệt so với các điểm đến khác và nâng cao khả năng cạnh tranh. Để thực hiện hiệu quả, cần hiểu rõ khái niệm thương hiệu và chức năng của thương hiệu.

Xây dựng câu chuyện du lịch hấp dẫn về mỗi điểm đến nông thôn, kết nối với các giá trị lịch sử, truyền thống, và các hoạt động nông nghiệp cũng là một cách hiệu quả để thu hút khách du lịch [9]. Mỗi làng quê, mỗi điểm du lịch đều có những câu chuyện riêng về lịch sử hình thành, văn hóa đặc sắc, con người, hay quá trình tạo ra các sản vật địa phương. Việc kể những câu chuyện này một cách sinh động và chân thực sẽ tạo sự kết nối cảm xúc với du khách, khiến chuyến đi của họ trở nên ý nghĩa hơn. Câu chuyện này sẽ dễ dàng thu hút khách du lịch khi được chia sẻ qua các kênh truyền thông, tạo nên một hình ảnh độc đáo và khác biệt cho điểm đến.

Ngoài ra, việc triển khai các kế hoạch, chương trình, hoạt động quảng bá, xúc tiến, giới thiệu các sản phẩm du lịch nông thôn cũng cần được đẩy mạnh. Điều này đã được Sở VHTTDL Điện Biên và Sở Nông nghiệp và Môi trường Điện Biên hợp tác thực hiện trong Chương trình phối hợp phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn hiệu quả và bền vững giai đoạn 2025 – 2030 [10]. Các hoạt động xúc tiến cần đa dạng hóa hình thức, từ tham gia hội chợ du lịch, tổ chức các sự kiện giới thiệu điểm đến, đến sử dụng các công cụ marketing số.

Phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo

Để thu hút khách du lịch và tạo sự khác biệt, cần phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo, phù hợp với đặc trưng của từng vùng, miền. Các sản phẩm du lịch nên được thiết kế đa dạng, phù hợp với nhu cầu của từng đối tượng khách hàng, từ du khách muốn nghỉ dưỡng, khám phá thiên nhiên, đến du khách muốn trải nghiệm văn hóa và cuộc sống của người dân địa phương. Tham khảo về một mô hình sản phẩm du lịch tiêu biểu để có thêm ý tưởng.

Du lịch trải nghiệm (Experiential Tourism) là một hướng đi hiệu quả, cung cấp các chương trình du lịch cho phép du khách trải nghiệm thực tế đời sống nông thôn như thu hoạch nông sản (lúa, rau, quả), tham gia vào các lễ hội truyền thống, hay tham gia các khóa học về nghề thủ công (làm gốm, dệt vải, làm nón) [9]. Loại hình này mang lại sự tương tác sâu sắc giữa du khách và môi trường, con người địa phương. Du lịch sinh thái (Ecotourism) nhằm khai thác các khu vực có hệ sinh thái tự nhiên phong phú, giúp du khách khám phá vẻ đẹp thiên nhiên, tìm hiểu về bảo tồn môi trường và các hoạt động sinh thái [9]. Du lịch sinh thái không chỉ mang lại trải nghiệm khám phá mà còn nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho du khách và cộng đồng.

Du lịch cộng đồng cũng là một sản phẩm du lịch hiệu quả, khuyến khích du khách tham gia vào các hoạt động cộng đồng, khám phá nét đẹp văn hóa đặc sắc của các cộng đồng dân tộc, giao lưu trực tiếp với người dân địa phương [9]. Loại hình du lịch này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp cho cộng đồng địa phương mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, ngôn ngữ, phong tục tập quán đang có nguy cơ mai một. Việc phát triển các sản phẩm du lịch cần dựa trên nền tảng tài nguyên sẵn có, đồng thời sáng tạo để tạo ra sự mới lạ, hấp dẫn và mang tính bền vững.

Chuyển đổi số trong du lịch nông thôn

Chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu trong phát triển du lịch nông thôn. Theo Chương trình phát triển du lịch nông thôn, đến năm 2025, ít nhất 50% điểm du lịch sẽ được số hóa và kết nối trên nền tảng công nghệ số [4]. Điều này sẽ giúp các điểm du lịch nông thôn dễ dàng tiếp cận với khách hàng tiềm năng trên phạm vi toàn cầu, giảm chi phí trung gian và nâng cao trải nghiệm của khách du lịch từ khâu tìm kiếm thông tin, đặt dịch vụ đến thanh toán.

Việc xây dựng website và ứng dụng du lịch giúp du khách dễ dàng tra cứu thông tin về các điểm du lịch nông thôn, các tour du lịch, dịch vụ lưu trú và ẩm thực, đồng thời cho phép khách du lịch đặt tour trực tuyến [9]. Tăng cường quảng bá trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Instagram, YouTube, TikTok để chia sẻ hình ảnh, video về những trải nghiệm du lịch nông thôn độc đáo cũng là một cách hiệu quả để thu hút khách du lịch [9]. Nội dung sáng tạo, hình ảnh đẹp và câu chuyện hấp dẫn sẽ lan tỏa nhanh chóng trên không gian mạng.

TP.HCM đã đặt mục tiêu 100% các điểm du lịch nông thôn được công nhận sẽ được số hóa và kết nối trên các nền tảng quảng bá du lịch số. Điều này bao gồm việc sử dụng công nghệ để quảng bá các điểm du lịch, đồng thời ứng dụng các giao dịch điện tử trong 50% các điểm du lịch nông thôn [4]. Đây là bước đi quan trọng nhằm hiện đại hóa ngành du lịch nông thôn, giúp thu hút du khách và nâng cao trải nghiệm cho họ. Việc áp dụng giao dịch điện tử cũng giúp tăng tính minh bạch và tiện lợi trong thanh toán.

Phát triển nguồn nhân lực cho du lịch nông thôn

Nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của phát triển du lịch nông thôn. Nghiên cứu về nguồn nhân lực địa phương nhằm phát triển du lịch nông thôn tại huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ chỉ ra rằng nguồn nhân lực phục vụ phát triển du lịch nông thôn tại địa phương còn nhiều hạn chế [11]. Những hạn chế này bao gồm thiếu kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ du lịch, khả năng giao tiếp ngoại ngữ, và thái độ phục vụ chuyên nghiệp. Vì vậy, cần có những giải pháp phát triển nguồn nhân lực nhằm phục vụ phát triển du lịch nông thôn.

Chương trình phát triển du lịch nông thôn đã đề ra mục tiêu 70% chủ cơ sở sẽ được đào tạo nghiệp vụ quản lý và 80% lao động sẽ được tập huấn kỹ năng phục vụ du khách, với mục tiêu ít nhất 50% lao động là phụ nữ [4]. Việc nâng cao năng lực cho các chủ cơ sở và nhân viên du lịch tại các điểm nông thôn sẽ góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ và tạo sự hài lòng cho khách du lịch. Các chương trình đào tạo cần được thiết kế phù hợp với đặc thù của du lịch nông thôn, tập trung vào kỹ năng giao tiếp, kỹ năng phục vụ khách du lịch, kiến thức về văn hóa địa phương, bảo vệ môi trường và quản lý kinh doanh nhỏ. Đặc biệt, cần chú trọng đào tạo cho người dân địa phương để họ có thể trực tiếp tham gia vào chuỗi giá trị du lịch.

Sự tham gia của người dân có ý nghĩa vô cùng quan trọng, quyết định đến sự phát triển du lịch nông thôn bền vững của một địa phương [12]. Khi người dân hiểu và tham gia tích cực vào hoạt động du lịch, họ sẽ trở thành những người bảo vệ tài nguyên, văn hóa và môi trường, đồng thời là những “đại sứ du lịch” tốt nhất. Nghiên cứu đã chỉ ra 07 yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân vào hoạt động du lịch nông thôn, bao gồm: nhận thức của người dân; điều kiện kinh tế của người dân; năng lực phục vụ du khách của người dân; lợi ích kinh tế do hoạt động du lịch mang lại; sự vào cuộc của chính quyền địa phương; cơ chế và chính sách của Nhà nước; tài nguyên du lịch của địa phương và gia đình [12]. Hiểu rõ những yếu tố này sẽ giúp các địa phương có kế hoạch phát triển du lịch nông thôn hiệu quả hơn, thông qua các biện pháp hỗ trợ nâng cao nhận thức, cải thiện điều kiện kinh tế, đào tạo kỹ năng, đảm bảo lợi ích công bằng và tạo môi trường chính sách thuận lợi. Quá trình này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Xây dựng cơ sở hạ tầng và bảo vệ môi trường

Cơ sở hạ tầng là yếu tố quan trọng trong phát triển du lịch nông thôn. Việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng giao thông, cải thiện đường xá, kết nối các điểm du lịch nông thôn với các thành phố lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho du khách di chuyển là rất cần thiết [9]. Hệ thống giao thông thuận tiện không chỉ giúp du khách dễ dàng tiếp cận điểm đến mà còn tạo điều kiện vận chuyển hàng hóa, sản phẩm du lịch. Xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch chất lượng như nhà nghỉ, khách sạn (homestay), quán ăn phải được xây dựng và quản lý sao cho phù hợp với nhu cầu của khách du lịch, đồng thời tôn trọng giá trị văn hóa, thiên nhiên của khu vực [9]. Việc phát triển cơ sở lưu trú và dịch vụ cần hài hòa với cảnh quan và kiến trúc truyền thống địa phương.

Tại Điện Biên, Sở VHTTDL Điện Biên và Sở Nông nghiệp và Môi trường Điện Biên đã thảo luận về những khó khăn, hạn chế như sản phẩm khai thác chủ yếu dựa trên tài nguyên tự nhiên nên còn nghèo nàn, đơn điệu, dễ trùng lặp tại các địa phương có chung điều kiện tự nhiên [10]. Hiện, phần lớn các sản phẩm du lịch nông nghiệp chưa được đầu tư theo chiều sâu; quy mô nhỏ, chất lượng hạn chế để có thể trở thành sản phẩm chủ đạo, có giá trị cốt lõi và khả năng cạnh tranh [10]. Vì vậy, việc hoàn thiện cơ sở hạ tầng tại các làng văn hóa du lịch, điểm du lịch nông thôn là rất cần thiết, không chỉ bao gồm hạ tầng giao thông mà còn là hạ tầng cho các hoạt động trải nghiệm, dịch vụ phụ trợ, và các công trình công cộng khác.

Bảo vệ môi trường cũng là một yếu tố quan trọng trong phát triển du lịch nông thôn bền vững. Du lịch nông thôn dựa vào cảnh quan thiên nhiên và môi trường trong lành để thu hút du khách, do đó, việc bảo vệ môi trường là điều kiện tiên quyết. Tại Lai Châu, để phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững thì ngoài việc bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, cần phải đảm bảo vệ sinh môi trường [13]. Điều này bao gồm quản lý rác thải, xử lý nước thải, bảo tồn đa dạng sinh học, và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho cả người dân địa phương và du khách. Đây là xu hướng tất yếu không chỉ ở Lai Châu mà còn ở nhiều địa phương khác tại Việt Nam, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, tạo diện mạo mới văn minh, giàu bản sắc ở các xã, bản vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Du lịch bền vững đòi hỏi sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường. Để làm được điều này, cần khai niệm về phát triển du lịch bền vững.

MÔ HÌNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN THÀNH CÔNG

Nhiều địa phương tại Việt Nam đã có những mô hình phát triển du lịch nông thôn thành công, góp phần tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Những mô hình này cung cấp những bài học kinh nghiệm quý báu cho các địa phương khác.

Mô hình du lịch nông thôn tại các địa phương tiêu biểu

Tại Lai Châu, những Điểm du lịch nông thôn phát triển theo hướng bền vững, thu hút du khách trong và ngoài nước như: Vịnh Pá Khôm; bản Du lịch Sin Suối Hồ, bản Vàng Pheo, Đồi chè Tân Uyên [13]. Sự thành công của các điểm này là kết quả của sự đầu tư có định hướng và chính sách hỗ trợ từ cấp tỉnh. Để có được những điểm du lịch này, ngay từ đầu nhiệm kỳ Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Lai Châu đã ban hành nghị quyết chuyên đề về bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021 – 2025, định hướng đến năm 2030; UBND tỉnh ban hành Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Lai Châu đến năm 2025 [13]. Việc ban hành các nghị quyết và chương trình hành động cụ thể cho thấy sự quan tâm và đầu tư nghiêm túc của chính quyền địa phương vào phát triển du lịch nông thôn.

Thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ, tỉnh Hà Giang là mô hình tiêu biểu trong hoạt động du lịch nông thôn. Với tài nguyên du lịch phong phú được thiên nhiên ban tặng (cảnh quan núi đá, hang động, thác nước), cùng với nguồn lực nông thôn và đặc điểm văn hoá truyền thống, đặc sắc của đồng bào dân tộc Dao, phát triển du lịch gắn với nông thôn nhằm nâng cao đời sống của cư dân bản địa là chiến lược đúng đắn của lãnh đạo tỉnh Hà Giang [14]. Mô hình du lịch cộng đồng tại Nặm Đăm tập trung vào việc khai thác lợi thế văn hóa của người Dao, phát triển các dịch vụ homestay truyền thống, ẩm thực địa phương, các hoạt động trải nghiệm như tắm lá thuốc, tham gia lao động nông nghiệp, và biểu diễn văn nghệ. Sự tham gia tích cực của cộng đồng là yếu tố then chốt tạo nên sự thành công của Nặm Đăm.

Kết hợp phát triển du lịch nông thôn với OCOP

Phát triển du lịch nông thôn trong chương trình xây dựng nông thôn mới gắn với Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) là xu hướng tiềm năng đối với các vùng nông thôn giàu tài nguyên du lịch [15]. Chương trình OCOP nhằm phát triển các sản phẩm đặc sản vùng miền, nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản và sản phẩm thủ công. Việc kết hợp OCOP với du lịch nông thôn tạo ra một chuỗi giá trị chặt chẽ: các sản phẩm OCOP trở thành quà lưu niệm, sản phẩm ẩm thực phục vụ du khách, đồng thời các điểm du lịch nông thôn trở thành kênh phân phối và quảng bá hiệu quả cho sản phẩm OCOP.

Nghiên cứu cho thấy, hiện nay, phát triển sản phẩm OCOP nhóm 6 (Dịch vụ du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái và điểm du lịch) gắn với du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới là một xu hướng phổ biến trong các văn bản chính sách và thực tiễn Việt Nam [15]. Điều này cho thấy sự công nhận về vai trò và tiềm năng của việc tích hợp hai chương trình này để thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn một cách tổng thể.

TP.HCM cũng tiếp tục phát triển và số hóa bản đồ OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) để phục vụ cho du lịch nông thôn. Bản đồ này sẽ hỗ trợ việc kết nối các sản phẩm OCOP với các sản phẩm du lịch khác, từ đó giúp quảng bá và xúc tiến du lịch nông thôn một cách hiệu quả [4]. Việc tích hợp thông tin sản phẩm OCOP vào các nền tảng số của du lịch giúp du khách dễ dàng tìm kiếm, mua sắm các đặc sản địa phương khi tham quan, từ đó tăng doanh thu cho cộng đồng và nâng cao giá trị của chuyến đi. Việc số hóa các sản phẩm và điểm du lịch không chỉ mang lại cơ hội phát triển cho các vùng nông thôn, mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch TP.HCM trong bối cảnh kinh tế số hóa toàn cầu.

Thành phố Hồ Chí Minh đã vạch ra một kế hoạch chi tiết với những mục tiêu đầy tham vọng, nhằm xây dựng ít nhất 50% các sản phẩm du lịch nông thôn đạt tiêu chuẩn OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) từ 3 sao trở lên [5]. Điều này không chỉ nâng cao giá trị văn hóa, cộng đồng mà còn gắn kết với không gian nông nghiệp, góp phần phát triển bền vững cho các khu vực ngoại ô. Mục tiêu này nhấn mạnh vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo tiêu chuẩn và khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Du lịch nông thôn gắn với đặc trưng vùng miền

Phát triển du lịch nông thôn cần gắn với đặc trưng vùng, miền để tạo ra sự khác biệt và thu hút khách du lịch. Mỗi vùng, miền ở Việt Nam đều có những nét đặc sắc riêng về địa lý, khí hậu, văn hóa, phong tục tập quán, ẩm thực, và sản vật địa phương. Việc khai thác những đặc trưng này một cách sáng tạo và chuyên nghiệp sẽ tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo, không thể tìm thấy ở nơi khác.

Thời gian qua, hoạt động du lịch gắn với nông nghiệp đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc mở rộng các tuyến, điểm du lịch [2]. Tuy nhiên, để quá trình phát triển du lịch nông nghiệp đạt hiệu quả cao, các doanh nghiệp kinh doanh tại nhiều địa phương cần khai thác tốt môi trường sinh thái đặc trưng của từng vùng, miền và thực hiện gắn liền với chuyển đổi số, hướng đến những cách làm đổi mới, sáng tạo [2]. Ví dụ, vùng Tây Bắc có lợi thế về cảnh quan núi đồi, ruộng bậc thang, văn hóa các dân tộc thiểu số; vùng Đồng bằng sông Cửu Long có lợi thế về sông nước, miệt vườn, chợ nổi; vùng miền Trung có lợi thế về làng nghề truyền thống, di tích lịch sử và văn hóa. Các địa phương cần nắm bắt các điều kiện cơ bản để phát triển du lịch.

Vấn đề quy hoạch, quản lý xây dựng tổng thể cảnh quan các làng, bản, điểm du lịch nông thôn còn thiếu đồng bộ, khó hình thành các điểm du lịch mang đặc trưng bản sắc văn hóa vùng, miền [2]. Việc quy hoạch cần tính đến việc bảo tồn kiến trúc truyền thống, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên, và phân bổ hợp lý các khu chức năng du lịch. Vì vậy, cần có sự quan tâm đầu tư, quy hoạch để tạo ra những điểm du lịch nông thôn mang đậm bản sắc văn hóa của từng vùng, miền, tạo sự khác biệt và thu hút khách du lịch. Sự khác biệt này là yếu tố then chốt để du lịch nông thôn Việt Nam cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

Tổng kết về tiềm năng và thách thức của du lịch nông thôn

Du lịch nông thôn tại Việt Nam có tiềm năng to lớn nhờ vào sự đa dạng về tài nguyên thiên nhiên, văn hóa và con người. Với cảnh quan tươi đẹp, nền văn hóa phong phú, và nền nông nghiệp truyền thống đặc sắc, Việt Nam có đủ điều kiện để phát triển mạnh mẽ loại hình du lịch này, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách về trải nghiệm chân thực, gần gũi với thiên nhiên và văn hóa bản địa. Tuy nhiên, việc phát triển du lịch nông thôn vẫn còn gặp nhiều thách thức như hạ tầng chưa đồng bộ, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chưa tạo được thương hiệu mạnh, nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu, và công tác xúc tiến quảng bá chưa hiệu quả.

Để phát triển du lịch nông thôn bền vững, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các ban ngành, địa phương, cũng như sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Sự phối hợp này cần thể hiện trong việc xây dựng chính sách, quy hoạch, đầu tư hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, và xúc tiến quảng bá. Phó Thủ tướng Lê Thành Long khẳng định Việt Nam sẵn sàng tiếp tục hợp tác tích cực với cộng đồng quốc tế và UN Tourism triển khai những sáng kiến, cách làm mới để phát triển du lịch nông thôn theo phương châm “mỗi làng một sản phẩm,” “mỗi người dân là một đại sứ du lịch,” “mỗi địa phương – một sản phẩm du lịch đặc sắc” [6]. Những phương châm này nhấn mạnh vai trò của cộng đồng, sự độc đáo của sản phẩm và sự sáng tạo trong cách làm.

Đề xuất giải pháp trọng tâm trong giai đoạn 2025

Để phát triển du lịch nông thôn bền vững trong giai đoạn 2025, cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm sau:

• Tăng cường công tác quy hoạch: Đảm bảo phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững, phù hợp với đặc trưng của từng vùng, miền. Quy hoạch cần tích hợp các yếu tố bảo tồn văn hóa, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế, có sự tham gia của cộng đồng.
• Đẩy mạnh chuyển đổi số: Xây dựng hệ thống dữ liệu về các điểm du lịch nông thôn, phát triển các ứng dụng công nghệ để nâng cao trải nghiệm của khách du lịch từ tìm kiếm thông tin đến thanh toán.
• Phát triển sản phẩm độc đáo:

[accordion title=”Questions & Answers”]

[accordion-item title=”Q1: Chính sách nào đang thúc đẩy phát triển du lịch nông thôn tại Việt Nam giai đoạn 2021-2025?”]

A1: Quyết định số 922/QĐ-TTg ngày 2/8/2022 phê duyệt Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 là chính sách trọng tâm. Chương trình này thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang phát triển kinh tế nông thôn, hỗ trợ địa phương thực hiện tiêu chí nông thôn mới hiệu quả và bền vững, góp phần thúc đẩy du lịch nông thôn.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q2: Những thách thức chính nào đang cản trở sự phát triển bền vững của du lịch nông thôn?”]

A2: Các thách thức chính bao gồm: sản phẩm du lịch đơn giản, thiếu chuỗi giá trị và tính độc đáo; quy hoạch, quản lý cảnh quan thiếu đồng bộ; công tác xúc tiến quảng bá chưa hiệu quả; hạ tầng (giao thông, cơ sở lưu trú) chưa đồng bộ, chất lượng hạn chế; nguồn nhân lực phục vụ còn yếu kém và chưa đáp ứng yêu cầu.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q3: Chuyển đổi số góp phần nâng cao trải nghiệm và quảng bá du lịch nông thôn như thế nào?”]

A3: Chuyển đổi số giúp số hóa các điểm du lịch, xây dựng website/ứng dụng để du khách dễ dàng tra cứu thông tin, đặt dịch vụ và thanh toán điện tử. Tăng cường quảng bá trên mạng xã hội bằng hình ảnh, video độc đáo cũng thu hút khách hiệu quả. Điều này nâng cao trải nghiệm tiện lợi và mở rộng kênh tiếp cận du khách.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q4: Nâng cao năng lực nguồn nhân lực và sự tham gia cộng đồng tác động gì tới du lịch nông thôn?”]

A4: Nâng cao năng lực cho chủ cơ sở và nhân viên du lịch giúp cải thiện chất lượng dịch vụ, đảm bảo sự hài lòng của khách. Sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương, dựa trên nhận thức và lợi ích kinh tế, là yếu tố quyết định sự phát triển bền vững, phát huy bản sắc địa phương và tăng thu nhập cho người dân.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q5: Mối quan hệ giữa phát triển du lịch nông thôn và xây dựng nông thôn mới là gì?”]

A5: Du lịch nông thôn và xây dựng nông thôn mới có mối quan hệ biện chứng. Nông thôn mới hỗ trợ du lịch nông thôn thông qua nâng cấp hạ tầng, bảo tồn văn hóa. Ngược lại, du lịch nông thôn góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống người dân, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và xây dựng nông thôn hiện đại, văn minh.
[/accordion-item]
[/accordion]