Phát Triển Ngành Công Nghiệp Chăm Sóc Người Cao Tuổi (Silver Economy) Và Tiềm Năng Tạo Việc Làm

27/03/2025 Hữu Lộc

Tóm tắt

Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích tổng quan về nền kinh tế bạc (silver economy), một khái niệm kinh tế liên quan đến việc phục vụ nhu cầu của người cao tuổi, trong bối cảnh tốc độ già hóa dân số ngày càng tăng trên toàn cầu và đặc biệt là tại Việt Nam. Báo cáo cũng trình bày kinh nghiệm quốc tế từ các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia và Singapore, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển nền kinh tế bạc cho Việt Nam, nhấn mạnh vào tiềm năng tạo việc làm cho người cao tuổi và trong lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi, đồng thời đưa ra các khuyến nghị về chính sách và khung pháp lý, phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe, tạo việc làm và nâng cao năng lực cho người cao tuổi, cũng như phát triển các sản phẩm và dịch vụ chuyên biệt phục vụ người cao tuổi.

Nội dung chính

Tổng quan về nền kinh tế bạc

Khái niệm và đặc điểm

Thế giới đang chứng kiến sự thay đổi sâu sắc về cơ cấu dân số với tốc độ già hóa nhanh chóng, mở ra cơ hội phát triển nền kinh tế bạc (silver economy). Báo cáo này phân tích tổng quan về nền kinh tế bạc, kinh nghiệm quốc tế và đề xuất các giải pháp phát triển cho Việt Nam, đặc biệt nhấn mạnh tiềm năng tạo việc làm của lĩnh vực này trong bối cảnh già hóa dân số ngày càng tăng.

Nền kinh tế bạc (Silver Economy) là thuật ngữ dùng để chỉ tất cả các hoạt động kinh tế liên quan đến việc phục vụ và đáp ứng nhu cầu của người cao tuổi. Theo định nghĩa của Liên minh châu Âu, nền kinh tế bạc là tổng thể của tất cả các hoạt động kinh tế phục vụ nhu cầu của những người từ 50 tuổi trở lên, bao gồm các sản phẩm và dịch vụ họ mua trực tiếp và hoạt động kinh tế tiếp theo mà khoản chi tiêu này tạo ra.

Bài viết khác:

Khái niệm này bắt nguồn từ Nhật Bản vào những năm 1970, trong bối cảnh ngày càng nhiều các dịch vụ và tiện ích dành cho người lớn tuổi xuất hiện. Nền kinh tế bạc không chỉ giới hạn ở chăm sóc sức khỏe hay dưỡng lão, mà còn bao gồm nhiều lĩnh vực như công nghệ thông tin, tài chính, bất động sản, giao thông vận tải, thực phẩm, du lịch, văn hóa và cơ sở hạ tầng.

Bối cảnh già hóa dân số và sự cần thiết

Liên Hiệp Quốc dự báo đến năm 2050, cứ 6 người trên thế giới thì có một người trên 65 tuổi, tăng từ 11 người năm 2019. Thế giới hiện có trên 761 triệu người từ 65 tuổi trở lên, con số này dự kiến tăng lên 1,6 tỷ người vào năm 2050. Tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, thị trường “kinh tế bạc” được dự đoán sẽ đạt giá trị khoảng 4,6 nghìn tỉ USD vào năm 2025, phục vụ 600 triệu người trên 60 tuổi.

Việt Nam cũng đang bước vào giai đoạn già hóa dân số, đặt ra nhiều thách thức về kinh tế, xã hội nhưng cũng mở ra cơ hội lớn để phát triển nền kinh tế bạc. Vấn đề này đòi hỏi những chính sách tổng thể để thích ứng với già hóa dân số, trong đó phát triển nền kinh tế bạc là một hướng đi quan trọng.

Phát triển nền kinh tế bạc trên thế giới và ở Việt Nam

Kinh nghiệm quốc tế

Nhiều quốc gia đã sớm nhận thức và đầu tư phát triển nền kinh tế bạc. Nhật Bản là quốc gia tiên phong với thâm niên dày dặn trong lĩnh vực này, phát triển các dịch vụ và sản phẩm thân thiện với người cao tuổi, đặc biệt trong thiết kế nhà ở không rào chắn, thuận tiện cho xe lăn và gậy chống.

Tại Hàn Quốc, “nền kinh tế bạc có tiềm năng rất lớn” với nhiều doanh nghiệp nhảy vào thị trường này. Các công ty như Athler (nền tảng thời trang trực tuyến cho đàn ông lớn tuổi), Onew (nền tảng kết nối người cao tuổi cùng sở thích) đã xuất hiện, trong khi các tập đoàn lớn như Shinhan và Hyundai đang đầu tư vào xây dựng nhà ở và cơ sở chăm sóc người cao tuổi.

Malaysia cũng đặt ưu tiên đầu tư cho “kinh tế bạc” với các giải pháp cụ thể bao gồm đầu tư vào chăm sóc sức khỏe, dược phẩm, cơ sở hạ tầng và công nghệ hỗ trợ người cao tuổi. Thủ tướng Anwar Ibrahim nhận định rằng “cải thiện công nghệ giúp khắc phục việc suy giảm khả năng đi lại và nghe nhìn, nâng cao năng suất của người lớn tuổi tại nơi làm việc, cho phép họ ở lại lâu hơn trong lực lượng lao động” .

Singapore phát triển mạnh các viện dưỡng lão hiện đại và dịch vụ chăm sóc cao cấp. Công ty Aging Asia ước tính “kinh tế bạc” của Singapore dự kiến đạt 72,4 tỉ USD vào năm 2025.

Thực trạng tại Việt Nam

Tại Việt Nam, khái niệm “nền kinh tế bạc” còn khá mới mẻ, mặc dù đã có những chính sách nhất định liên quan đến người cao tuổi. Theo Quyết định 383/QĐ-TTg ngày 21/02/2025, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược quốc gia về người cao tuổi đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2045. Chiến lược đặt ra mục tiêu cụ thể cho giai đoạn 2025-2030 như: ít nhất 50% người cao tuổi có nhu cầu và khả năng lao động có việc làm; ít nhất 100.000 người cao tuổi được hỗ trợ hướng nghiệp, đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp; 100% người cao tuổi có thẻ bảo hiểm y tế và ít nhất 90% được chăm sóc sức khỏe ban đầu kịp thời.

Thêm vào đó, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đến năm 2030 với mục tiêu 100% cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp ban hành nghị quyết, kế hoạch, đầu tư ngân sách cho chăm sóc sức khỏe người cao tuổi vào năm 2025.

Tiềm năng tạo việc làm từ nền kinh tế bạc

Tạo việc làm cho người cao tuổi

Một trong những tiềm năng lớn của nền kinh tế bạc là tạo việc làm cho chính người cao tuổi. Hiện nay, khoảng 70% người cao tuổi ở Việt Nam sống tại khu vực nông thôn là nông dân và làm nông nghiệp, hơn 70% không có tích lũy vật chất và chỉ có chưa đầy 30% sống bằng lương hưu hay trợ cấp.

Chiến lược quốc gia về người cao tuổi đã đặt mục tiêu ít nhất 50% người cao tuổi có nhu cầu và khả năng lao động có việc làm; ít nhất 100.000 người cao tuổi được hỗ trợ hướng nghiệp, đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp. Điều này đòi hỏi các chương trình đào tạo và tái đào tạo dành riêng cho người cao tuổi, giúp họ học các kỹ năng mới để phù hợp với công việc hiện đại. Xem thêm về khai niệm giáo dục đào tạo.

Các kinh nghiệm quốc tế cho thấy người cao tuổi có thể tham gia nhiều loại hình việc làm như tư vấn dựa trên kinh nghiệm, kinh doanh nhỏ hoặc cung cấp dịch vụ phù hợp với thể trạng và sức khỏe. Tuy nhiên, hiện nay ở Việt Nam, công việc người cao tuổi tìm được chủ yếu là bảo vệ, giúp việc gia đình, chăm sóc người già, và phần lớn đang tham gia lao động với vị thế dễ tổn thương.

Tạo việc làm trong lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi

Nền kinh tế bạc cũng tạo ra nhu cầu lớn về nhân lực trong lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi. Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 50% bệnh viện đa khoa, bệnh viện chuyên khoa có quy mô từ 50 giường bệnh trở lên tổ chức buồng khám bệnh riêng cho người cao tuổi, và 50% các bệnh viện đa khoa, chuyên khoa cấp tỉnh có khoa lão khoa. Tìm hiểu thêm về khái niệm chất lượng dịch vụ y tế tại bệnh viện.

Điều này đòi hỏi phải đào tạo và phát triển đội ngũ cán bộ y tế chuyên về lão khoa, nhân viên chăm sóc, điều dưỡng và nhân viên công tác xã hội chuyên về người cao tuổi. Đồng thời, phát triển các dịch vụ chăm sóc tại nhà, chăm sóc dài hạn và các mô hình chăm sóc cộng đồng cũng tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới.

Theo kinh nghiệm của các quốc gia đi trước, cần đầu tư vào chương trình đào tạo chuyên môn cho người làm công tác chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ở các tuyến, từ trạm y tế xã đến các bệnh viện chuyên khoa lão khoa.

Phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ phục vụ người cao tuổi

Nền kinh tế bạc còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm trong các ngành công nghiệp và dịch vụ phục vụ người cao tuổi như:

Công nghệ hỗ trợ người cao tuổi: Phát triển các thiết bị, ứng dụng và nền tảng hỗ trợ cuộc sống hàng ngày, giám sát sức khỏe từ xa.
Du lịch và giải trí: Phát triển các gói tour, dịch vụ giải trí phù hợp với nhu cầu người cao tuổi. Xem thêm về khái niệm du lịch và khách du lịch.
Nhà ở thông minh: Thiết kế và xây dựng nhà ở thân thiện với người cao tuổi.
Thực phẩm và dinh dưỡng đặc biệt: Phát triển các sản phẩm thực phẩm chức năng và dinh dưỡng cho người cao tuổi.
Dịch vụ tài chính: Các sản phẩm bảo hiểm, đầu tư và quản lý tài sản cho giai đoạn hưu trí.

Giải pháp phát triển nền kinh tế bạc tại Việt Nam

Để phát triển nền kinh tế bạc ở Việt Nam, trước hết cần có tầm nhìn, nhận thức chính xác, đầy đủ về nhu cầu, động lực, định hướng phát triển. Các chính sách cần tập trung vào:

Hoàn thiện chính sách và khung pháp lý

Nghiên cứu ban hành chính sách, pháp luật về bảo hiểm, phúc lợi xã hội chăm sóc dưỡng lão.
Hoàn thiện chính sách bảo hiểm y tế với người cao tuổi.
Có chính sách ưu đãi thuế, phí với các ngành sản xuất các sản phẩm, dịch vụ chăm sóc người cao tuổi.
Có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp sử dụng lao động là người cao tuổi.

Phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi

Việt Nam cần đầu tư phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe chuyên biệt cho người cao tuổi, bao gồm:

Củng cố, phát triển hệ thống cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu, phòng chống dịch bệnh không lây nhiễm, khám chữa bệnh cho người cao tuổi.
Từng bước xây dựng mô hình chăm sóc sức khỏe dài hạn cho người cao tuổi.
Đào tạo, tập huấn chuyên môn cho người làm công tác chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ở các tuyến.
Phát triển hệ thống “telemedicine” (chăm sóc y tế từ xa) để người cao tuổi có thể tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe mà không cần di chuyển.

Tạo việc làm và nâng cao năng lực cho người cao tuổi

Để tạo việc làm cho người cao tuổi, cần các giải pháp như:

Có chương trình hỗ trợ lao động cao tuổi phát triển kinh tế hộ gia đình, khởi nghiệp sản xuất, kinh doanh tự tạo việc làm cho bản thân và những người cao tuổi khác.
Có cơ chế cho vay với lãi suất ưu đãi đối với các dự án có khả năng tạo việc làm cho người cao tuổi.
Triển khai các mô hình đào tạo tại chỗ, bảo đảm các lao động có đủ khả năng và nhu cầu được tham gia đào tạo nghề.
Xây dựng chương trình, dự án đào tạo hỗ trợ về chuyển đổi nghề hoặc nâng cao năng lực cho lao động người cao tuổi.
Tổ chức đào tạo kỹ năng cơ bản về sử dụng máy tính, các phần mềm ứng dụng để người cao tuổi có thể tìm và đảm nhiệm được công việc trong bối cảnh chuyển đổi số. Tìm hiểu về khái niệm dịch vụ điện tử.

Phát triển các sản phẩm và dịch vụ chuyên biệt

Việt Nam cần khuyến khích phát triển các sản phẩm và dịch vụ chuyên biệt cho người cao tuổi như:

Phát triển các thiết bị y tế và công nghệ hỗ trợ người cao tuổi.
Xây dựng các khu nhà ở, khu dưỡng lão hiện đại với cơ sở vật chất phù hợp.
Phát triển các sản phẩm du lịch, giải trí, chăm sóc sức khỏe dành cho người cao tuổi. Tìm hiểu thêm về phát triển sản phẩm du lịch.
Nghiên cứu và phát triển các sản phẩm dinh dưỡng đặc biệt cho người cao tuổi.
Phát triển các dịch vụ tài chính đặc thù như bảo hiểm chăm sóc dài hạn, sản phẩm tích lũy hưu trí.

Kết luận

Nền kinh tế bạc không chỉ phản ánh xu hướng xã hội thay đổi cơ cấu dân số mà còn là động lực quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới nền kinh tế và tiến bộ xã hội. Với tiềm năng tạo việc làm lớn, phát triển nền kinh tế bạc vừa góp phần giải quyết các vấn đề về già hóa dân số, vừa tạo động lực tăng trưởng kinh tế mới. Xem thêm về khái niệm phát triển.

Việt Nam cần kịp thời học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước, xây dựng chiến lược phát triển toàn diện nền kinh tế bạc, đồng thời tận dụng cơ hội để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho ngành công nghiệp chăm sóc người cao tuổi. Xem thêm về vai trò của quản trị nguồn nhân lực.

Sự chuyển biến từ thách thức của già hóa dân số thành cơ hội phát triển kinh tế bạc đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội, cùng đóng góp vào việc xây dựng một xã hội thực sự thân thiện với người cao tuổi, nơi mọi người đều có cơ hội đóng góp và hưởng thụ giá trị xã hội theo khả năng của mình. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong vấn đề này.

Tài liệu tham khảo

https://reatimes.vn/nen-kinh-te-bac-silver-economy.html
https://tuoitre.vn/kinh-te-bac-o-dong-nam-a-20240607002443106.htm
https://vietcetera.com/vn/silver-economy-khi-nguoi-cao-tuoi-ap-dao-thi-truong
https://dautuplus.net/nhung-nen-kinh-te-nham-vao-nguoi-gia/
https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/kinh-te/-/2018/870902/tao-viec-lam-cho-nguoi-cao-tuoi-trong-boi-canh-hien-nay.aspx
https://theleader.vn/viet-nam-chuan-bi-gi-cho-nen-kinh-te-bac-d4182.html
https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/ho-tro-phap-luat/chinh-sach-moi/79865/it-nhat-80-xa-phuong-thi-tran-co-quy-cham-soc-va-phat-huy-vai-tro-nguoi-cao-tuoi-2025-2030
http://www.tanphu.hochiminhcity.gov.vn/chuyen-muc/chuong-trinh-cham-soc-suc-khoe-nguoi-cao-tuoi-den-nam-2030-cmobile304-22565.aspx
https://thainguyen.gov.vn/tro-giup-xa-hoi/-/asset_publisher/L0n17VJXU23O/content/tao-viec-lam-cho-nguoi-cao-tuoi-trong-boi-canh-gia-hoa-dan-so?inheritRedirect=true
https://ceogroup.com.vn/nen-kinh-te-bac-kinh-nghiem-quoc-te-va-mot-so-goi-mo-cho-viet-nam-d1590
https://lapphap.vn/Pages/TinTuc/211941/Hoan-thien-chinh-sach–phap-luat-ve-phat-trien–nen-kinh-te-bac–o-Viet-Nam.html

Questions & Answers

A1: Nền kinh tế bạc được định nghĩa là các hoạt động kinh tế phục vụ nhu cầu của người từ 50 tuổi trở lên. Phạm vi của nó rất rộng, không chỉ giới hạn ở chăm sóc sức khỏe và dưỡng lão mà còn bao gồm nhiều lĩnh vực đa dạng như công nghệ thông tin, tài chính, bất động sản, du lịch, văn hóa, giao thông vận tải, thực phẩm và cơ sở hạ tầng, đáp ứng mọi nhu cầu của người cao tuổi.

A2: Già hóa dân số toàn cầu, đặc biệt tại Việt Nam, tạo ra nhu cầu cấp thiết phát triển kinh tế bạc. Với số lượng người cao tuổi tăng nhanh, kinh tế bạc không chỉ đáp ứng nhu cầu đặc biệt của nhóm dân số này mà còn mở ra thị trường lớn. Việt Nam, trong quá trình già hóa, cần nắm bắt cơ hội này để giải quyết thách thức kinh tế xã hội và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

A3: Nhật Bản là quốc gia tiên phong với kinh nghiệm lâu năm, tập trung vào dịch vụ và sản phẩm thân thiện với người cao tuổi như thiết kế nhà ở không rào chắn. Hàn Quốc và Malaysia cũng đầu tư mạnh mẽ, trong khi Singapore phát triển viện dưỡng lão cao cấp. Kinh nghiệm cho thấy sự đa dạng trong cách tiếp cận, từ công nghệ, y tế đến dịch vụ và sản phẩm chuyên biệt.

A4: Nền kinh tế bạc có tiềm năng lớn tạo việc làm cho người cao tuổi dựa trên kinh nghiệm và kỹ năng của họ, đặc biệt trong các lĩnh vực tư vấn, kinh doanh nhỏ. Đồng thời, nó mở rộng nhu cầu nhân lực trong ngành chăm sóc người cao tuổi như y tế lão khoa, điều dưỡng, chăm sóc tại nhà và cộng đồng, đòi hỏi đầu tư vào đào tạo chuyên môn.

A5: Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp lý, ưu đãi thuế cho ngành kinh tế bạc và doanh nghiệp sử dụng lao động cao tuổi. Phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe chuyên biệt, telemedicine và đào tạo nhân lực y tế lão khoa. Đồng thời, cần có chương trình hỗ trợ việc làm, đào tạo kỹ năng mới cho người cao tuổi, và khuyến khích phát triển sản phẩm, dịch vụ chuyên biệt phục vụ nhóm dân số này.