Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập về kiểm soát hoạt động chuyển giá

Ngọc Thi Tháng Sáu 19, 2018 0 Comments chuyển giá

Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập về kiểm soát hoạt động chuyển giá

Chuyển giá đã là vấn đề tồn tại cùng với sự thâm nhập của dòng vốn FDI vào Việt Nam. Pháp luật về kiểm soát chuyển giá ở nước ta cũng đã ra đời từ năm 1997, song tính thực tiễn chưa cao và vẫn còn nhiều tồn tại trong việc áp dụng khiến hoạt động kiểm soát chuyển giá còn nhiều bất cập. Có những nguyên nhân chủ yếu sau đây:

Bài viết khác:

1. Chuyển giá là vấn đề lý luận và thực tiễn mang tính chất kỹ thuật phức tạp

Dù đã xuất hiện ở Việt Nam một thời gian dài, song lý luận khoa học về lĩnh vực này vẫn tương đối mới mẻ. Hiện nay vẫn chưa có một khái niệm chính thức nào về chuyển giá được đưa ra từ các cơ quan quản lý nhà nước, do đó, để nhận thức chuyển giá đi vào thực tiễn là một vấn đề khó, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp Việt Nam – một trong những đối tượng bị ảnh hưởng bởi hoạt động chuyển giá của các MNCs. Đồng thời, cũng phải thừa nhận rằng các MNCs thường có rất nhiều kinh nghiệm trong việc “đối phó” với các cơ quan quản lý nhà nước. Họ có những cách thức để “hợp pháp hóa” giao dịch của mình. Trình độ quản lý ở mức cao, sự liên kết chặt chẽ giữa các chi nhánh của MNCs ở các quốc gia, sự bảo mật thông tin cũng là những yếu tố khiến cho công tác kiểm soát chuyển giá gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó, việc xác định thế nào là chuyển giá, đặc biệt là việc xác định giá chuyển giao của các doanh nghiệp có quan hệ liên kết không phải là một vấn đề đơn giản. Đặc biệt, các doanh nghiệp có thể định giá trong giao dịch của mình mà các cơ quan quản lý không thể kiểm soát và xác định chính xác được xuất phát từ những điểm sau đây:

Thứ nhất, xuất phát từ quyền tự do định đoạt trong kinh doanh, các chủ thể hoàn toàn có quyền quyết định giá cả của một giao dịch. Do đó họ hoàn toàn có quyền mua hay bán hàng hóa, dịch vụ với giá mà họ mong muốn.
Thứ hai, xuất phát từ mối quan hệ gắn bó chung về lợi ích giữa các nhóm liên kết nên sự khác biệt về giá giao dịch được thực hiện giữa các chủ thể kinh doanh. Nhiệm vụ của các cơ quan quản lý là xác định chính xác mối quan hệ giữa các doanh nghiệp tham gia giao dịch có phải là quan hệ liên kết hay không, song trên thực tế, nếu các doanh nghiệp không khai báo, việc xác định là rất khó khăn. Đặt trường hợp như, giữa một doanh nghiệp FDI tại Việt Nam với đối tác nước ngoài không có quan hệ liên kết, song nếu đối tác ấy lại là bạn hàng của công ty mẹ của doanh nghiệp tại Việt Nam, hai bên hoàn toàn có thể thỏa thuận để chia lợi nhuận. Tuy nhiên, trong trường hợp này không thể áp dụng các biện pháp để quản lý.
Thứ ba, trong việc xác định giá thị trường trong giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết có rất nhiều yếu tố khó xác định giá, kể cả đối với các công ty thẩm định hàng đầu. Đó là các yếu tố như bản quyền, thương hiệu, nhãn hiệu. Thông tư quy định đối với những yếu tố nêu trên phải có sự giải trình của doanh nghiệp khi áp dụng giá có nhiều khác biệt đối với giá giao dịch độc lập- đây có thể coi là điểm chưa chặt chẽ khiến nhiều doanh nghiệp FDI có thể “lách” luật.

>>> Xem thêm: Những mặt còn hạn chế, bất cập trong kiểm soát hoạt động chuyển giá

2. Chế tài xử lý hoạt động chuyển giá chưa đủ sức răn đe

Theo quy định hiện hành, nếu phát hiện hành vi gian lận thuế, cơ quan thuế có thể truy thu số thuế mà doanh nghiệp đã nộp thiếu qua các năm. Tuy nhiên, như đã trình bày ở nội dung 3.4.1.2, do chưa có Luật riêng điều chỉnh về chuyển giá và xử lý chuyển giá nên việc xử phạt vi phạm chuyển giá hiện được thực hiện theo Luật Quản lý thuế và Nghị định 129/2013/NĐ – CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính về thuế và cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế. Theo đó, hoặc là thực hiện phạt tiền tối đa không quá 200 triệu đồng hoặc nếu là hành vi khai sai dẫn đến thiếu số tiền thuế phải nộp thì mức phạt là 20% số tiền thuế thiếu. Và mặc dù có nhiều ý kiến cho rằng, cần xử lý hoạt động chuyển giá theo điều 108 Luật Quản lý thuế là đối với hành vi trốn thuế, gian lận thuế; song điều 108 Luật Quản lý thuế không có quy định hay đề cập gì tới chuyển giá. Chính vì những lý do trên, có thể đánh giá rằng, mức xử phạt cho hành vi chuyển giá như vậy là chưa đủ sức răn đe, đồng thời nếu so sánh với lợi ích mà MNCs thu được từ thực hiện chuyển giá thị hoàn toàn không có sự tương xứng. Chuyển giá đem đến những lợi ích to lớn cho các MNCs, giúp MNCs đẩy nhanh vòng quay của vốn lưu động, từ đó tăng tỷ suất lợi nhuận hàng năm. Với quy mô lớn càng lớn, lợi nhuận tuyệt đối đem lại cũng sẽ rất cao.

Cùng với đó, hiện nay cũng chưa có chế tài cho việc xử lý các công ty kiểm toán có hành vi giúp chi nhánh các MNCs che giấu hoạt động chuyển giá. Bởi theo quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam thì đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, theo quy định của pháp luật thì báo cáo tài chỉnh gửi cơ quan thuế phải được kiểm toán. Theo chuẩn mực kiểm toán và kế toán yêu cầu phải trình bày và thể hiện đầy đủ thông tin quan hệ giao dịch liên kết trong phần thuyết minh tài chính và báo cáo kiểm toán.

Tuy nhiên, hiện nay quy định của pháp luật chưa ràng buộc trách nhiệm của các tổ chức kiểm toán đối với báo cáo kiểm toán của các doanh nghiệp, dẫn đến chất lượng báo cáo kiểm toán chưa nghiêm túc. Thậm chí có trường hợp tổ chức kiểm toán chính là người tư vấn cho doanh nghiệp không phản ánh thông tin, hoặc né tránh không phản ánh giao dịch liên kết trên báo cáo kiểm toán [21].

Cũng qua công tác thanh tra của cơ quan thuế đã cho thấy có dấu hiệu vi phạm của một số công ty kiểm toán. Những dấu hiệu về hành vi vi phạm của một số công ty kiểm toán được thể hiện cụ thể như sau:

Thứ nhất, hồ sơ xác định giá thị trường được lập và tư vấn bởi một số Công ty kiểm toán quốc tế lớn sau khi doanh nghiệp đã hoàn thành công tác kê khai thông tin giao dịch liên kết với cơ quan thuế. Như vậy, theo quy định của pháp luật thanh tra và pháp luật về quản lý thuế thì các hồ sơ nêu trên, không gắn với công tác kê khai thông tin giao dịch liên kết, không phải là căn cứ chứng minh số liệu kê khai trên Tờ khai thông tin giao dịch liên kết, nên phải xác định là tài liệu giúp doanh nghiệp che giấu hành vi chuyển giá, tránh thuế TNDN.

Thứ hai, hồ sơ xác định giá thị trường được lập thành nhiều phiên bản khác nhau và lập trong thời gian thanh tra hoặc sau khi đã kết thúc thanh tra tuỳ thuộc vào diễn biến và kết quả thực tế thanh tra đã vi phạm nghiêm trọng về chuẩn mực kiểm toán và đạo đức hành nghề kiểm toán.

Thứ ba, có dấu hiệu một số thành viên của Công ty kiểm toán đã tư vấn và giúp sức cho doanh nghiệp cản trở quá trình thanh tra: không cung cấp kịp thời hồ sơ, tài liệu phục vụ cho công tác thanh tra; không bố trí thành phần làm việc phù hợp với yêu cầu của Đoàn thanh tra; không làm việc trực tiếp với đoàn thanh tra để làm rõ về các ý kiến khác nhau mà làm các văn bản báo cáo lên cấp trên của Đoàn thanh tra để trông chờ vào sự can thiệp vào kết quả thanh tra, thậm chí có trường hợp báo cáo không đúng sự thật…

Các hành vi sai trái nêu trên là nguyên nhân cản trở quá trình quản lý hoạt động chuyển giá của cơ quan thuế và là nguyên nhân gây thất thu ngân sách nhà nước, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các doanh nghiệp làm ăn chân chính[1].

Trong thời gian tới, để tăng tính răn đe các hành vi trốn thuế tinh vi của các MNCs, Chính phủ cần có các biện pháp mạnh hơn nữa. Có thể xem xét tăng mức xử phạt vi phạm, kéo dài thời gian truy thu thuế; nếu trường hợp vi phạm ở mức độ nghiêm trọng hay tái phạm nhiều lần, gây ảnh hưởng cho nền kinh tế có thể xem xét tới việc quy định xử lý hình sự. Cùng với đó, cần tiếp tục thu thập thông tin để làm sáng tỏ những hành vi sai trái nêu trên của một số Công ty kiểm toán; vừa hoàn thiện các quy định về pháp luật, vừa có các biện pháp xử lý sai phạm một cách kịp thời.

3. Chưa xây dựng được cơ sở dữ liệu giá cả giao dịch và số liệu tỷ suất lợi nhuận bình quân ngành

Đây là một trong những nội dung rất quan trọng trong Khuyến nghị về chuyển giá của Liên hiệp quốc dành cho các quốc gia, được xem là yếu tố giúp nâng cao tính định lượng và hiệu quả của kiểm soát hoạt động chuyển giá. Tuy nhiên tại Việt Nam, dù đã rất cố gắng trong những năm gần đây nhưng hiện nay Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế, Tổng cục Thống kê và các cơ quan hữu quan vẫn chưa xây dựng được cơ sở dữ liệu giá cả giao dịch. Trong khi đó, muốn áp dụng các phương pháp xác định giá thị trường theo Nghị định 20/2017/NĐ – CP cũng như Thông tư 41/2017/TT – BTC thì đây là một trong những yếu tố hết sức cần thiết để có thể lựa chọn các giao dịch độc lập làm cơ sở so sánh khi nghi ngờ giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết là chuyển giá.

Bên cạnh đó, hiện nay số liệu tỷ suất lợi nhuận bình quân ngành, nhóm ngành vẫn chưa được nghiên cứu ứng dụng. Trong nhiều trường hợp không tìm được giao dịch độc lập tương đồng thì việc áp dụng tỷ suất lợi nhuận bình quân ngành, mặt hàng trở nên dễ dàng hơn trong việc lựa chọn áp dụng.

4. Chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan hữu quan với cơ quan thuế

Mặc dù Luật Quản lý thuế có quy định khá đầy đủ, rõ ràng về quyền hạn, nghĩa vụ và trách nhiệm phối két hợp của cơ quan thuế với các cơ quan chức năng có liên quan trong việc tham gia quản lý thuế, nhưng việc thực hiện còn chưa thực sự nghiêm túc, chưa có hiệu quả. Liên quan đến hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài và doanh nghiệp FDI có rất nhiều bộ, ngành, như Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Ngân hàng nhà nước, …; tuy nhiên, trong cuộc đấu tranh với hoạt động chuyển giá thì dường như chỉ là chuyện của riêng cơ quan thuế.

Trong điều kiện hiện nay, khi mà cơ quan thuế chưa được giao đủ thẩm quyền trong điều tra cũng như xử lý hoạt động chuyển giá thì việc thiếu đi sự phối hợp này khiến công tác kiểm soát chuyển giá kém hiệu quả.

[1] Ý kiến của ông Nguyễn Quang Tiến – Vụ trưởng, Phó trưởng ban Cải cách và hiện đại hóa (Tổng cục Thuế, Bộ Tài chính). Chi tiết tại http://tapchitaichinh.vn/nghien-cuu–trao-doi/trao-doi-binh-luan/chuyen-gia-tron-thue-co-ban-tay-den-giup-suc-cua-kiem-toan-52607.html