Nguyên tắc bảo hiểm xã hội tự nguyện
Nguyên tắc bảo hiểm xã hội tự nguyện
Nguyên tắc bảo hiểm xã hội tự nguyện là những định hướng, quy định về phương thức hoạt động của cả hệ thống BHXH nhằm đảm bảo cho các hoạt động bảo hiểm xã hội tự nguyện diễn ra bình thường, đạt được những mục tiêu đề ra. Theo nghĩa đó, BHXH tự nguyện phải được xây dựng trên nền tảng các nguyên tắc cơ bản sau:
1. Nguyên tắc tự nguyện
Trong bảo hiểm xã hội tự nguyện, việc tham gia hoàn toàn dựa trên cơ sở tự nguyện của người lao động, không mang tính bắt buộc. Người lao động có quyền tự quyết định tham gia hay không tham gia, được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với nhu cầu và thu nhập của mình. Vì đây là hình thức tự nguyện, nên để thu hút nhiều người lao động tham gia, nhằm đảm bảo ASXH thì Nhà nước cần phải thiết kế một chính sách thông thoáng, mềm dẻo, linh hoạt phù hợp với thực tiễn và tổ chức triển khai có hiệu quả chính sách BHXH tự nguyện. Thậm chí phải hỗ trợ đóng phí cho những người lao động thuộc đối tượng thu nhập thấp để họ có cơ hội tham gia. Nếu đảm bảo thực hiện tốt nguyên tắc này, thì chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện mới thực sự đi vào cuộc sống và công tác tổ chức triển khai mới diễn ra dễ dàng, thuận lợi và có hiệu quả.
2. Nguyên tắc đóng – hưởng, công bằng và bình đẳng
Có thể nói, mọi hoạt động trong đời sống xã hội nếu thực hiện công bằng và bình đẳng sẽ hạn chế được những mâu thuẫn nội tại giữa con người với con người và đây chính là động lực tạo ra sự đoàn kết và khơi dậy tiềm năng và sức sáng tạo của con người cho sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Trong hệ thống bảo hiểm xã hội nói chung và BHXH tự nguyện nói riêng, cần phải tuân thủ theo nguyên tắc này, vì nó liên quan tới quyền và nghĩa vụ của người lao động và ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người lao động và gia đình họ. Nguyên tắc này phải được thực hiện ngay trong quá trình xây dựng và tổ chức triển khai chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện. Cụ thể, không có sự phân biệt giữa 2 loại hình BHXH bắt buộc và tự nguyện, hoặc trong cùng bảo hiểm xã hội tự nguyện cũng không được phân biệt về giới tính, ngành nghề, khu vực, thu nhập…Mức đóng và mức hưởng trợ cấp BHXH tự nguyện thường có mối quan hệ tương ứng với nhau, đóng nhiều hưởng nhiều, đóng ít hưởng ít, nếu chỉ thực hiện với chế độ hưu trí và tử tuất. Nếu thực hiện các chế độ khác thì BHXH tự nguyện vẫn có tính không hoàn trả nhằm chia sẻ rủi ro, gắn kết cộng đồng và lợi ích giữa các bên tham gia.
3. Nguyên tắc đơn giản và thuận tiện
Ở các nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam, hình thức BHXH tự nguyện thường triển khai sau BHXH bắt buộc. Do vậy, về chính sách cũng như bộ máy thực hiện không thể đồng bộ và hoàn thiện bằng loại hình BHXH bắt buộc. Hơn nữa, đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện chủ yếu là nông dân, lao động tự do…Những người này có đặc điểm là công việc bấp bênh, không ổn định, trình độ học vấn, tay nghề chuyên môn kỹ thuật và thu nhập thấp… Vì vậy, để những người lao động này nhanh chóng tiếp cận với chính sách BHXH tự nguyện thì quá trình tổ chức thực hiện phải đơn giản, dễ dàng, thuận tiện, bảo đảm kịp thời và đầy đủ quyền lợi cho người tham gia. Cụ thể, phải đơn giản hóa về thủ tục đăng ký tham gia và hưởng các chế độ; phương thức thu, chi trả phải linh hoạt và thuận tiện.
4. Nguyên tắc bảo trợ của Nhà nước
Bảo hiểm xã hội ra đời nhằm ổn định đời sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần bảo đảm ASXH. Hoạt động BHXH vừa mang tính kinh tế, vừa mang tính chính trị, xã hội, vừa thể hiện tính nhân văn sâu sắc. Do vậy, cho dù BHXH hoạt động theo hình thức bắt buộc hay tự nguyện thì đều có sự bảo trợ của Nhà nước. Mục đích bảo trợ của Nhà nước là để cho hoạt động BHXH tự nguyện được an toàn, lành mạnh, hiệu quả và đạt được mục tiêu đề ra. Hơn nữa, giúp cho người tham gia an tâm, tin tưởng. Không chỉ có bảo trợ, Nhà nước còn có thể hỗ trợ phí BHXH tự nguyện cho người tham gia, đặc biệt trong giai đoạn đầu triển khai. Cách làm này sẽ trực tiếp khuyến khích và tạo sức lan tỏa giữa những lao động trong xã hội nhằm nhanh chóng mở rộng diện bao phủ của BHXH nói chung.
5. Nguyên tắc phát triển
Phát triển chính sách BHXH tự nguyện là thể hiện sự công bằng, văn minh và tiến bộ xã hội. Để chính sách này thực sự đi vào cuộc sống, thì việc thiết kế chính sách phải theo hướng “mở và linh hoạt”, tổ chức triển khai phải phù hợp với thực tiễn. Từ đó mới mở rộng được diện bao phủ BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, số lượng chế độ được áp dụng trong mỗi thời kỳ phải phù hợp với thể chế chính trị, điều kiện phát triển kinh tế – xã hội, thu nhập của dân cư, trình độ quản lý… và đáp ứng được nhu cầu thực tế của người tham gia. Khi phát triển đối tượng tham gia, không nên mở rộng tràn lan, mà phải có lộ trình và phân loại lao động theo các nhóm có mức thu nhập khác nhau (cao, trung bình, thấp). Đối với nhóm lao động có mức thu nhập từ trung bình trở lên thì khả năng tham gia BHXH tự nguyện sẽ rất cao và việc mở rộng đối tượng tham gia ở nhóm này sẽ dễ dàng hơn. Nhưng nhóm lao động có mức thu nhập thấp thì khó có khả khả năng tham gia, để nhóm này có cơ hội được tiếp cận với chính sách BHXH tự nguyện, cần thiết phải có sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước trong việc đóng phí BHXH.
