Phát Triển Du Lịch Tâm Linh Bền Vững Tại Việt Nam: Thực Trạng, Tiềm Năng Và Giải Pháp

Phát Triển Du Lịch Tâm Linh Bền Vững Tại Việt Nam: Thực Trạng, Tiềm Năng Và Giải Pháp

Tóm tắt

Nghiên cứu này tổng quan về du lịch tâm linh ở Việt Nam, một loại hình du lịch văn hóa có yếu tố tâm linh, đáp ứng nhu cầu tinh thần và khai thác các giá trị văn hóa truyền thống. Báo cáo phân tích thực trạng phát triển, tiềm năng, thách thức và đề xuất giải pháp phát triển bền vững. Du lịch tâm linh không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn bảo tồn văn hóa, tạo sự an yên và thay đổi tích cực trong nhận thức của du khách. Các địa điểm du lịch tâm linh gắn liền với di tích lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng và lễ hội truyền thống, đa dạng về loại hình và phân bố khắp các vùng miền.

Nội dung chính

Trong những năm gần đây, du lịch tâm linh đã phát triển thành một loại hình du lịch phổ biến và có sức hút lớn tại Việt Nam. Loại hình du lịch này không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Báo cáo này phân tích tổng quan về thực trạng phát triển du lịch tâm linh tại Việt Nam, chỉ ra những tiềm năng, thách thức và đề xuất giải pháp phát triển bền vững loại hình du lịch đặc thù này.

Du lịch tâm linh được xác định là “loại hình du lịch văn hóa, lấy yếu tố văn hóa tâm linh vừa làm cơ sở vừa làm mục tiêu nhằm thỏa mãn nhu cầu tâm linh của con người trong đời sống tinh thần đồng thời khai thác những yếu tố văn hóa tâm linh đó trong quá trình diễn ra các hoạt động du lịch” [1]. Đây là loại hình du lịch không chỉ đơn thuần là tham quan, mà còn gắn liền với trải nghiệm tâm linh sâu sắc, giúp du khách tìm kiếm sự an yên trong tâm hồn và kết nối với những giá trị văn hóa truyền thống. Bản chất của du lịch tâm linh nằm ở việc đáp ứng nhu cầu nội tâm của con người, vượt xa khỏi những trải nghiệm du lịch thông thường hướng đến giải trí và khám phá vật chất. Du lịch tâm linh hướng tới sự thanh tịnh, giác ngộ, và tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống thông qua việc tiếp xúc với các không gian linh thiêng, tham gia các nghi lễ tôn giáo, hoặc đơn giản là tìm về với thiên nhiên và sự tĩnh lặng.

Nghiên cứu về du lịch tâm linh tại Việt Nam còn chỉ ra rằng có mối quan hệ chặt chẽ giữa “trải nghiệm chuyển hóa” và “biến đổi ý lực” thông qua vai trò trung gian của “chuyển hóa tự thân” [2]. Điều này cho thấy du lịch tâm linh không chỉ mang lại giá trị giải trí mà còn có khả năng tác động đến nhận thức và tâm lý của du khách, tạo nên những thay đổi tích cực trong đời sống tinh thần của họ. Trải nghiệm du lịch tâm linh có thể khơi dậy những cảm xúc sâu lắng, giúp du khách nhìn nhận lại bản thân, các mối quan hệ xung quanh và mục đích sống. Quá trình này có thể dẫn đến những chuyển biến trong nhận thức, thái độ và hành vi, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống tinh thần.

Các điểm du lịch tâm linh tại Việt Nam thường gắn liền với các di tích lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng, đền, chùa, miếu, lăng mộ và các lễ hội truyền thống. Những địa điểm này không chỉ có giá trị về mặt tâm linh mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa, lịch sử của dân tộc Việt Nam và các dân tộc thiểu số. Sự phong phú của các loại hình di tích và địa điểm tôn giáo, tín ngưỡng trên khắp cả nước tạo nên một nguồn tài nguyên du lịch tâm linh vô cùng đa dạng và hấp dẫn. Từ những ngôi chùa cổ kính hàng trăm năm tuổi, những đền thờ linh thiêng gắn liền với các vị anh hùng dân tộc, đến những thánh địa tôn giáo độc đáo, Việt Nam có thể đáp ứng nhu cầu tâm linh đa dạng của du khách trong và ngoài nước. Để đáp ứng nhu cầu của khách du lịch, các khách sạn cũng cần nâng cao chất lượng dịch vụ [25].

Một đặc điểm nổi bật của du lịch tâm linh tại Việt Nam là tính đa dạng, phong phú về loại hình và phân bố rộng khắp các vùng miền, từ miền núi phía Bắc đến Tây Nguyên và đồng bằng sông Cửu Long. Mỗi vùng miền đều có những điểm du lịch tâm linh đặc trưng riêng, phản ánh bản sắc văn hóa và tín ngưỡng của địa phương [3]. Sự đa dạng này không chỉ thể hiện ở các loại hình di tích và địa điểm tâm linh mà còn ở các lễ hội, phong tục tập quán liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo. Du khách có thể trải nghiệm du lịch tâm linh tại các ngôi chùa Phật giáo ở miền Bắc, các thánh thất Cao Đài ở miền Nam, các nhà thờ Công giáo ở miền Trung, hay các địa điểm thờ cúng tín ngưỡng dân gian ở khắp mọi miền đất nước. Để có cái nhìn tổng quan về quan điểm về du lịch, bạn có thể đọc thêm tại [79].

THỰC TRẠNG DU LỊCH TÂM LINH TẠI VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA

KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA DU LỊCH TÂM LINH TẠI VIỆT NAM

Định nghĩa và bản chất của du lịch tâm linh

Du lịch tâm linh, như đã định nghĩa, không chỉ là một hình thức du lịch văn hóa mà còn là một hành trình tìm kiếm sự kết nối với những giá trị tinh thần sâu sắc. Nó vượt xa khỏi mục đích giải trí thông thường, hướng đến việc thỏa mãn nhu cầu tâm linh, tìm kiếm sự bình an nội tâm và khám phá ý nghĩa cuộc sống. Bản chất của du lịch tâm linh nằm ở trải nghiệm cá nhân, sự chiêm nghiệm và chuyển hóa nội tâm mà du khách có được trong quá trình tham quan, chiêm bái tại các địa điểm linh thiêng hoặc tham gia các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng.

Đặc điểm của các điểm du lịch tâm linh tại Việt Nam

Các điểm du lịch tâm linh tại Việt Nam mang những đặc điểm riêng biệt, phản ánh sự đa dạng văn hóa và tín ngưỡng của đất nước:

• Gắn liền với di tích lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng: Đa số các điểm du lịch tâm linh đều là những di tích lịch sử, văn hóa, hoặc các công trình tôn giáo, tín ngưỡng có niên đại lâu đời, mang trong mình những câu chuyện lịch sử, những giá trị văn hóa đặc sắc. Ví dụ như các chùa chiền Phật giáo, đền miếu thờ các vị thần, thánh, các lăng mộ vua chúa, hoặc các thánh địa tôn giáo.
• Không gian linh thiêng, trang nghiêm: Các điểm du lịch tâm linh thường mang không gian trang nghiêm, thanh tịnh, tạo cảm giác an yên, tĩnh lặng cho du khách. Kiến trúc, cảnh quan và không khí tại những địa điểm này thường được chăm chút để tạo nên một môi trường phù hợp cho việc thực hành tâm linh và chiêm nghiệm.
• Giá trị văn hóa và kiến trúc độc đáo: Nhiều điểm du lịch tâm linh là những công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo, thể hiện tài năng và sự sáng tạo của người Việt qua các thời kỳ lịch sử. Các họa tiết trang trí, tượng pháp, và tổng thể kiến trúc mang đậm dấu ấn văn hóa của từng vùng miền và từng tôn giáo, tín ngưỡng.
• Địa điểm tổ chức lễ hội truyền thống: Nhiều điểm du lịch tâm linh là trung tâm của các lễ hội truyền thống, thu hút đông đảo du khách và người dân địa phương tham gia. Các lễ hội này không chỉ mang giá trị văn hóa, tín ngưỡng mà còn là cơ hội để du khách trải nghiệm các phong tục tập quán đặc sắc và hòa mình vào không khí linh thiêng, náo nhiệt.
• Phân bố đa dạng trên khắp cả nước: Các điểm du lịch tâm linh không tập trung ở một khu vực nhất định mà phân bố rộng khắp trên cả nước, từ miền núi phía Bắc, miền Trung, Tây Nguyên đến đồng bằng sông Cửu Long. Mỗi vùng miền lại có những đặc trưng riêng về văn hóa, tín ngưỡng, tạo nên sự đa dạng trong sản phẩm du lịch tâm linh.

HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH TẠI VIỆT NAM

Thực trạng khai thác du lịch tâm linh tại các địa phương

Mặc dù tiềm năng phát triển du lịch tâm linh tại Việt Nam là rất lớn, nhưng thực tế khai thác tại nhiều địa phương vẫn còn nhiều hạn chế và chưa tương xứng với tiềm năng.

Bạc Liêu: Bạc Liêu được biết đến là một tỉnh có tiềm năng lớn về du lịch tâm linh nhờ bề dày văn hóa gắn liền với truyền thống, tôn giáo, tín ngưỡng [4]. Tỉnh sở hữu nhiều điểm du lịch tâm linh nổi tiếng như Quan Âm Phật Đài, Chùa Giác Hoa, Chùa Xiêm Cán, Chùa Hưng Thiện và Nhà Thờ Tắc Sậy [5]. Những địa điểm này thu hút một lượng lớn du khách hàng năm, đặc biệt vào các dịp lễ hội và cuối tuần. Tuy nhiên, theo đánh giá, hoạt động du lịch tâm linh tại Bạc Liêu vẫn chưa được khai thác hiệu quả trên quy mô của tỉnh [6]. Mặc dù có lượng khách ổn định, nhưng các dịch vụ du lịch còn đơn giản, chưa đa dạng, và chưa có sự kết nối chặt chẽ giữa các điểm du lịch tâm linh với các loại hình du lịch khác.

Nghiên cứu về sự hài lòng của khách du lịch đối với chất lượng dịch vụ du lịch tâm linh tại tỉnh Bạc Liêu [7] đã chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách theo thứ tự giảm dần:

1. Tài nguyên văn hóa du lịch tâm linh: Đây là yếu tố quan trọng nhất, thể hiện sức hấp dẫn vốn có của các điểm du lịch tâm linh tại Bạc Liêu.
2. Đội ngũ nhân lực phục vụ du lịch tâm linh: Chất lượng phục vụ của đội ngũ nhân viên tại các điểm du lịch tâm linh đóng vai trò quan trọng trong việc tạo trải nghiệm tốt cho du khách.
3. Sự linh thiêng: Yếu tố tâm linh, sự linh thiêng của địa điểm là một trong những động lực chính thu hút du khách.
4. An ninh trật tự và an toàn: Du khách quan tâm đến sự an toàn và trật tự tại các điểm du lịch, đặc biệt là các địa điểm đông người.
5. Giá cả các loại dịch vụ tâm linh: Giá cả hợp lý của các dịch vụ như ăn uống, lưu trú, và các dịch vụ liên quan đến tâm linh cũng ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách.
6. Cơ sở hạ tầng tâm linh: Cơ sở hạ tầng tại các điểm du lịch tâm linh, bao gồm đường đi, nhà vệ sinh, khu vực nghỉ ngơi, cũng cần được đầu tư và nâng cấp để đáp ứng nhu cầu của du khách.

Kết quả nghiên cứu này cung cấp những thông tin quan trọng để Bạc Liêu có thể xây dựng chiến lược phát triển du lịch tâm linh hiệu quả hơn, tập trung vào việc nâng cao chất lượng dịch vụ, đầu tư cơ sở hạ tầng, và bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tâm linh.

An Giang: An Giang nổi tiếng với di sản văn hóa Óc Eo, một nền văn hóa cổ đại với những nét độc đáo về kiến trúc, nghệ thuật và lịch sử [8]. Với hơn 20 khu di chỉ khảo cổ, di tích lịch sử – văn hóa Óc Eo, đặc biệt là Khu di tích Quốc gia đặc biệt Óc Eo – Ba Thê, An Giang đang xây dựng chiến lược phát triển du lịch trong bối cảnh chung của vùng Nam Bộ [9]. Ngoài ra, An Giang còn có nhiều điểm du lịch tâm linh khác như Miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam, Chùa Hang, Lăng Thoại Ngọc Hầu, thu hút đông đảo du khách hành hương và tham quan. Tuy nhiên, việc khai thác du lịch tâm linh tại An Giang vẫn còn tập trung chủ yếu vào một số điểm nổi tiếng, chưa có sự đa dạng hóa sản phẩm và chưa tận dụng hết tiềm năng của di sản văn hóa Óc Eo trong việc phát triển du lịch tâm linh. Để phát triển du lịch, An Giang cần chú trọng tới các điều kiện cơ bản để phát triển du lịch [89].

Thanh Hóa: Thanh Hóa là một tỉnh giàu tiềm năng du lịch với hơn 1.535 di tích lịch sử – văn hóa, danh lam thắng cảnh [10]. Trong số đó, có nhiều di tích gắn liền với tôn giáo, tín ngưỡng của người Việt, hàm chứa những giá trị tâm linh sâu sắc và có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân [11]. Vùng biển Thanh Hóa có tiềm năng phát triển du lịch tâm linh gắn với văn hóa biển, thu hút hàng triệu lượt khách đến chiêm bái và thưởng ngoạn hàng năm. Các điểm du lịch tâm linh nổi tiếng ở Thanh Hóa bao gồm: Đền Sòng, Phủ Na, Chùa Bái Đính (mới), Chùa Non Nước, và các di tích lịch sử liên quan đến nhà Trần, nhà Hồ, nhà Lê. Tuy nhiên, du lịch tâm linh ở Thanh Hóa vẫn còn mang tính mùa vụ, chủ yếu tập trung vào các dịp lễ hội và mùa hè. Cần có sự đầu tư và quy hoạch bài bản hơn để phát triển du lịch tâm linh quanh năm và khai thác hiệu quả tiềm năng văn hóa biển.

Vùng chiến khu Việt Bắc: Vùng chiến khu Việt Bắc sở hữu giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số, là nguồn tài nguyên du lịch quý có vai trò quan trọng, chiến lược trong thu hút khách du lịch và tạo ra những sản phẩm du lịch đặc thù [12]. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Tày ở vùng đông bắc Việt Nam cũng là một hiện tượng văn hóa tâm linh có vai trò quan trọng, ẩn chứa nhiều giá trị văn hóa có thể khai thác trong phát triển du lịch tâm linh [13]. Các địa điểm du lịch tâm linh ở Việt Bắc thường gắn liền với các di tích lịch sử cách mạng, các bản làng dân tộc thiểu số, và các lễ hội truyền thống của các dân tộc Tày, Nùng, Dao, Mông… Tuy nhiên, việc khai thác du lịch tâm linh tại vùng Việt Bắc vẫn còn gặp nhiều khó khăn do cơ sở hạ tầng còn hạn chế, nguồn nhân lực du lịch còn thiếu và yếu, và vấn đề bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc cần được quan tâm đặc biệt.

Tại vùng chiến khu Việt Bắc, cùng với những bước tiến của ngành du lịch trong những năm gần đây, nguồn tài nguyên du lịch liên quan đến văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số đã và đang được khai thác mạnh mẽ [14]. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là làm sao để vừa khai thác du lịch vừa giữ gìn bản sắc dân tộc, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số. Đây là một thách thức lớn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp du lịch, và cộng đồng địa phương. Ngoài ra, cần phải có chiến lược phát triển sản phẩm du lịch [200] phù hợp.

TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH TẠI CÁC VÙNG MIỀN

Tiềm năng du lịch tâm linh tại khu vực Nam Bộ

Khu vực Nam Bộ, với đặc trưng văn hóa đa dạng, sự giao thoa của nhiều nền văn hóa khác nhau, và hệ thống tôn giáo, tín ngưỡng phong phú, có tiềm năng lớn để phát triển du lịch tâm linh.

• Di sản văn hóa Óc Eo: Như đã đề cập, di sản văn hóa Óc Eo tại An Giang là một nguồn tài nguyên quý giá, không chỉ mang giá trị lịch sử, văn hóa mà còn có giá trị tâm linh sâu sắc. Việc khai thác và phát triển du lịch tâm linh gắn với Óc Eo có thể tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách quan tâm đến lịch sử, văn hóa và tâm linh.
• Các trung tâm tôn giáo lớn: Nam Bộ là nơi tập trung nhiều trung tâm tôn giáo lớn của các tôn giáo khác nhau như Phật giáo (các chùa Khmer, chùa Việt), Cao Đài (Tòa Thánh Tây Ninh), Công giáo (Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, các nhà thờ cổ), Hồi giáo (các thánh đường Hồi giáo Chăm). Các trung tâm tôn giáo này không chỉ là nơi hành hương của tín đồ mà còn là điểm đến hấp dẫn cho du khách muốn tìm hiểu về văn hóa, tôn giáo và kiến trúc.
• Lễ hội truyền thống: Nam Bộ có nhiều lễ hội truyền thống mang đậm yếu tố tâm linh như Lễ hội vía Bà Chúa Xứ Núi Sam, Lễ hội Nghinh Ông, Lễ hội Ok Om Bok, Lễ hội Chol Chnam Thmay… Các lễ hội này không chỉ thu hút du khách đến tham quan, vui chơi mà còn là cơ hội để trải nghiệm văn hóa tâm linh và tín ngưỡng dân gian.
• Du lịch sinh thái kết hợp tâm linh: Nam Bộ có nhiều khu du lịch sinh thái, miệt vườn, rừng tràm, có thể kết hợp phát triển du lịch tâm linh bằng cách xây dựng các không gian thiền định, yoga, hoặc các hoạt động trải nghiệm tâm linh gần gũi với thiên nhiên.

Tiềm năng du lịch tâm linh tại khu vực Bắc Trung Bộ

Bắc Trung Bộ, với bề dày lịch sử và văn hóa, là vùng đất có nhiều di tích lịch sử, văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng mang giá trị tâm linh sâu sắc.

• Các di tích lịch sử – văn hóa: Bắc Trung Bộ là nơi lưu giữ nhiều di tích lịch sử – văn hóa quan trọng của đất nước như Cố đô Huế, Thánh địa Mỹ Sơn, Thành nhà Hồ, các di tích liên quan đến các triều đại phong kiến Việt Nam. Các di tích này không chỉ mang giá trị lịch sử, kiến trúc mà còn có giá trị tâm linh, là nơi để du khách tìm hiểu về lịch sử, văn hóa và truyền thống của dân tộc.
• Các trung tâm Phật giáo: Bắc Trung Bộ, đặc biệt là khu vực Huế, là một trong những trung tâm Phật giáo lớn của Việt Nam. Các chùa chiền cổ kính, các thiền viện nổi tiếng như chùa Thiên Mụ, chùa Từ Đàm, thiền viện Trúc Lâm Bạch Mã thu hút đông đảo du khách Phật tử và du khách quan tâm đến Phật giáo.
• Du lịch biển đảo kết hợp tâm linh: Vùng biển Bắc Trung Bộ có nhiều bãi biển đẹp, đảo hoang sơ, có thể kết hợp phát triển du lịch tâm linh bằng cách xây dựng các khu nghỉ dưỡng tĩnh lặng, các trung tâm thiền định, yoga bên bờ biển, hoặc tổ chức các tour du lịch khám phá tâm linh trên biển đảo.
• Du lịch về nguồn: Bắc Trung Bộ là quê hương của nhiều vị vua, danh nhân lịch sử Việt Nam. Du lịch về nguồn, thăm viếng quê hương, lăng mộ tổ tiên cũng là một hình thức du lịch tâm linh được nhiều người quan tâm.

Tiềm năng du lịch tâm linh tại vùng núi phía Bắc

Vùng núi phía Bắc, với văn hóa đa dạng của các dân tộc thiểu số, cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, và nhiều di tích lịch sử cách mạng, có tiềm năng phát triển du lịch tâm linh độc đáo và hấp dẫn.

• Văn hóa tâm linh của các dân tộc thiểu số: Mỗi dân tộc thiểu số ở vùng núi phía Bắc đều có những tín ngưỡng, phong tục tập quán tâm linh riêng biệt, độc đáo. Việc khám phá và trải nghiệm văn hóa tâm linh của các dân tộc thiểu số như tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, lễ hội cầu mùa, lễ hội xuống đồng, nghi lễ vòng đời… là một sản phẩm du lịch tâm linh hấp dẫn.
• Các di tích lịch sử cách mạng: Vùng núi phía Bắc là cái nôi của cách mạng Việt Nam, với nhiều di tích lịch sử cách mạng quan trọng như Pác Pó, Tân Trào, Điện Biên Phủ. Du lịch về nguồn, thăm viếng các di tích lịch sử cách mạng cũng mang yếu tố tâm linh, thể hiện lòng biết ơn và tưởng nhớ đến các anh hùng liệt sĩ.
• Du lịch sinh thái kết hợp tâm linh: Vùng núi phía Bắc có cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, núi non trùng điệp, rừng nguyên sinh, thác nước, hang động… Có thể kết hợp phát triển du lịch sinh thái với du lịch tâm linh bằng cách xây dựng các khu nghỉ dưỡng sinh thái tĩnh lặng, các trung tâm thiền định, yoga giữa thiên nhiên, hoặc tổ chức các tour du lịch trekking, khám phá thiên nhiên kết hợp trải nghiệm văn hóa tâm linh.
• Du lịch cộng đồng: Phát triển du lịch cộng đồng tại các bản làng dân tộc thiểu số không chỉ giúp bảo tồn văn hóa truyền thống mà còn tạo ra những trải nghiệm du lịch tâm linh chân thực, gần gũi với cuộc sống và văn hóa địa phương.

THÁCH THỨC TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH

Thách thức về bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống

Một trong những thách thức lớn nhất trong phát triển du lịch tâm linh là làm sao để vừa khai thác du lịch vừa giữ gìn bản sắc dân tộc, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống [6]. Sự phát triển của du lịch có thể mang lại những tác động tiêu cực đến các giá trị văn hóa truyền thống nếu không được quản lý và định hướng đúng đắn.

• Thương mại hóa các giá trị tâm linh: Khi du lịch phát triển quá nhanh, có thể dẫn đến tình trạng thương mại hóa các giá trị tâm linh, biến các địa điểm linh thiêng thành những khu vui chơi giải trí, làm mất đi sự trang nghiêm, thanh tịnh vốn có.
• Xâm phạm di tích và môi trường: Lượng khách du lịch tăng cao có thể gây áp lực lên các di tích lịch sử, văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng, dẫn đến tình trạng xuống cấp, hư hỏng di tích, ô nhiễm môi trường.
• Thay đổi văn hóa địa phương: Sự giao lưu văn hóa giữa du khách và người dân địa phương có thể dẫn đến những thay đổi trong văn hóa truyền thống, phong tục tập quán, thậm chí làm mai một bản sắc văn hóa địa phương.
• Thiếu sự tham gia của cộng đồng địa phương: Nếu cộng đồng địa phương không được tham gia vào quá trình phát triển du lịch, không được hưởng lợi từ du lịch, có thể dẫn đến sự phản kháng, gây khó khăn cho sự phát triển bền vững của du lịch tâm linh.

Tại vùng chiến khu Việt Bắc, vấn đề bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch cần được đặc biệt quan tâm, nghiên cứu một cách kỹ lưỡng để đề xuất hệ thống giải pháp phù hợp [6]. Cần có sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa, đảm bảo rằng du lịch không làm mất đi bản sắc văn hóa mà ngược lại, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Để làm được điều này, cần phải có khái niệm về văn hoá truyền thống [38] làm cơ sở.

Thách thức về đầu tư cơ sở hạ tầng và đào tạo nguồn nhân lực

Việc phát triển du lịch tâm linh đòi hỏi đầu tư lớn về cơ sở hạ tầng, bao gồm hệ thống giao thông, cơ sở lưu trú, dịch vụ ăn uống và các tiện ích phục vụ du khách. Đồng thời, nguồn nhân lực phục vụ du lịch tâm linh cũng cần được đào tạo bài bản để đảm bảo chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của du khách.

• Thiếu vốn đầu tư: Đầu tư cơ sở hạ tầng du lịch, đặc biệt là tại các vùng sâu vùng xa, vùng núi, đòi hỏi nguồn vốn lớn. Nhiều địa phương còn gặp khó khăn trong việc huy động vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước và các nguồn vốn xã hội hóa.
• Cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ: Hệ thống giao thông, đường xá, điện, nước, thông tin liên lạc tại nhiều khu vực du lịch tâm linh còn yếu kém, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển du lịch.
• Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao: Ngành du lịch tâm linh cần đội ngũ nhân lực có kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ, am hiểu về văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng, và có thái độ phục vụ chuyên nghiệp, tận tâm. Tuy nhiên, nguồn nhân lực này còn thiếu và yếu, đặc biệt là tại các địa phương.
• Đào tạo và bồi dưỡng chưa đáp ứng nhu cầu: Các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch tâm linh chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế của ngành. Cần có sự đổi mới trong nội dung, phương pháp đào tạo, và tăng cường liên kết giữa các cơ sở đào tạo với doanh nghiệp du lịch. Để giải quyết bài toán thiếu hụt nhân sự, cần nâng cao hiệu quả kinh doanh trong doanh nghiệp [157].

Nghiên cứu về e-learning cho người lao động du lịch [9] chỉ ra rằng cường độ làm việc cao và yêu cầu đào tạo liên tục là đặc thù của ngành du lịch, trong đó có du lịch tâm linh. Do đó, việc phát triển các chương trình đào tạo trực tuyến phù hợp với nhu cầu và đặc điểm của người lao động du lịch là rất cần thiết. E-learning có thể giúp người lao động du lịch tiếp cận kiến thức, kỹ năng mới một cách linh hoạt, tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch.

Tác động của đại dịch Covid-19 đến du lịch tâm linh

Đại dịch Covid-19 đã gây ra những tác động tiêu cực đến ngành du lịch nói chung và du lịch tâm linh nói riêng. Nghiên cứu về ảnh hưởng của Covid-19 đến tỷ suất sinh lời và rủi ro của các cổ phiếu niêm yết ngành du lịch và giải trí tại Việt Nam [10] cho thấy đại dịch đã làm gia tăng sự biến động của nhiều cổ phiếu trong ngành này.

• Giảm lượng khách du lịch: Các biện pháp hạn chế đi lại, giãn cách xã hội để phòng chống dịch bệnh đã khiến lượng khách du lịch giảm mạnh, các điểm du lịch tâm linh vắng vẻ, nhiều hoạt động lễ hội, sự kiện tôn giáo bị hủy bỏ hoặc hoãn lại.
• Ảnh hưởng đến doanh thu và việc làm: Các doanh nghiệp du lịch, dịch vụ liên quan đến du lịch tâm linh bị sụt giảm doanh thu nghiêm trọng, nhiều lao động du lịch mất việc làm hoặc giảm thu nhập.
• Thay đổi hành vi và xu hướng du lịch: Đại dịch Covid-19 đã làm thay đổi hành vi và xu hướng du lịch của du khách. Du khách có xu hướng lựa chọn các điểm đến gần, an toàn, các sản phẩm du lịch xanh, du lịch sức khỏe, du lịch tâm linh hướng đến sự bình an, tĩnh lặng.
• Cơ hội tái cơ cấu và phát triển bền vững: Đại dịch Covid-19 cũng tạo cơ hội để ngành du lịch tâm linh tái cơ cấu, đổi mới sản phẩm, dịch vụ, ứng dụng công nghệ, và phát triển theo hướng bền vững hơn, chú trọng đến chất lượng, trải nghiệm và giá trị văn hóa.

Du lịch tâm linh, vốn thường gắn với các lễ hội và tập trung đông người, đã bị ảnh hưởng nặng nề trong giai đoạn đại dịch. Tuy nhiên, điều này cũng tạo cơ hội để ngành du lịch tâm linh tái cơ cấu và phát triển theo hướng bền vững hơn trong tương lai. Cần có những giải pháp linh hoạt, sáng tạo để thích ứng với tình hình mới, phục hồi và phát triển du lịch tâm linh sau đại dịch.

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH BỀN VỮNG

Để phát triển du lịch tâm linh bền vững, cần có chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch. Việc này đòi hỏi sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong quá trình ra quyết định và vận hành hoạt động du lịch [11].

Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch

• Nâng cao nhận thức về bảo tồn văn hóa: Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của cộng đồng, du khách, doanh nghiệp du lịch và các cấp chính quyền về tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển du lịch tâm linh.
• Quy hoạch và quản lý phát triển du lịch: Xây dựng quy hoạch phát triển du lịch tâm linh bền vững, có sự tham gia của cộng đồng địa phương, đảm bảo sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa, môi trường. Tăng cường công tác quản lý nhà nước về du lịch, kiểm soát chặt chẽ các hoạt động du lịch, ngăn chặn tình trạng thương mại hóa quá mức các giá trị tâm linh, xâm phạm di tích và môi trường.
• Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc: Tập trung phát triển các sản phẩm du lịch tâm linh gắn liền với văn hóa truyền thống, phong tục tập quán, lễ hội của địa phương. Khuyến khích phát triển du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm văn hóa, tạo cơ hội cho du khách tìm hiểu sâu sắc về văn hóa địa phương và đóng góp vào việc bảo tồn văn hóa.
• Hỗ trợ cộng đồng địa phương tham gia du lịch: Tạo điều kiện cho cộng đồng địa phương tham gia vào các hoạt động du lịch, từ việc cung cấp dịch vụ du lịch, sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ, đến việc quản lý và bảo tồn di tích, văn hóa. Chia sẻ lợi ích từ du lịch cho cộng đồng địa phương, giúp nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, tạo động lực cho họ tham gia vào việc bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch bền vững.

Tại vùng chiến khu Việt Bắc, cần xây dựng hệ thống giải pháp phù hợp nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch [6]. Tương tự, tại Bạc Liêu, cần có các chính sách phù hợp để phát triển loại hình du lịch tâm linh dựa trên nền tảng văn hóa đặc sắc của địa phương [1]. Cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng về văn hóa, tín ngưỡng, phong tục tập quán của từng địa phương để xây dựng các sản phẩm du lịch tâm linh phù hợp, mang đậm bản sắc văn hóa địa phương. Để khách hàng có được những trải nghiệm tốt đẹp, cần phải có sự hiểu rõ hơn về khái niệm khách hàng [134].

Tăng cường liên kết vùng trong phát triển du lịch tâm linh

Liên kết vùng là giải pháp quan trọng để phát triển du lịch tâm linh bền vững. Tại An Giang, việc thiết lập chuỗi liên kết du lịch với các tỉnh Nam Bộ có cùng loại hình du lịch khảo cổ văn hóa Óc Eo sẽ giúp mở rộng trải nghiệm và nâng cao sức hấp dẫn của sản phẩm du lịch [5].

• Xây dựng các tuyến du lịch liên vùng: Phát triển các tuyến du lịch liên vùng, kết nối các điểm du lịch tâm linh của các tỉnh, thành phố lân cận, tạo ra những hành trình du lịch đa dạng, phong phú, hấp dẫn du khách.
• Hợp tác quảng bá và xúc tiến du lịch: Các địa phương cần tăng cường hợp tác trong công tác quảng bá, xúc tiến du lịch, giới thiệu các sản phẩm du lịch tâm linh liên vùng trên các phương tiện truyền thông, tại các hội chợ, triển lãm du lịch trong và ngoài nước.
• Chia sẻ kinh nghiệm và nguồn lực: Các địa phương có thể chia sẻ kinh nghiệm, nguồn lực, hỗ trợ nhau trong việc phát triển du lịch tâm linh, đặc biệt là trong công tác đào tạo nguồn nhân lực, xây dựng cơ sở hạ tầng, và quản lý chất lượng dịch vụ.
• Phối hợp xây dựng chính sách: Các địa phương cần phối hợp với các bộ, ngành trung ương để xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển du lịch tâm linh liên vùng, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp du lịch và du khách.

Tương tự, các tỉnh trong vùng chiến khu Việt Bắc cũng cần tăng cường hợp tác để phát triển các sản phẩm du lịch tâm linh đặc trưng dựa trên giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số [6]. Liên kết vùng sẽ giúp tận dụng lợi thế so sánh của từng địa phương, tạo ra sức mạnh tổng hợp để phát triển du lịch tâm linh bền vững. Để phát triển du lịch tâm linh, cần có những điều kiện để phát triển du lịch [3].

Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong quảng bá du lịch tâm linh

Việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong quảng bá du lịch tâm linh ngày càng trở nên quan trọng. Vai trò của người ảnh hưởng trên mạng xã hội có thể được tận dụng để quảng bá điểm đến du lịch tâm linh hiệu quả [8].

• Xây dựng website và ứng dụng du lịch tâm linh: Phát triển các website, ứng dụng du lịch tâm linh cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, hấp dẫn về các điểm du lịch tâm linh, lễ hội, sự kiện, sản phẩm, dịch vụ du lịch tâm linh.
• Sử dụng mạng xã hội và truyền thông số: Tận dụng sức mạnh của mạng xã hội (Facebook, Instagram, YouTube, TikTok…) và các kênh truyền thông số để quảng bá du lịch tâm linh, tiếp cận đến đông đảo du khách tiềm năng. Hợp tác với người nổi tiếng, người ảnh hưởng trên mạng xã hội để quảng bá du lịch tâm linh.
• Ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR): Ứng dụng công nghệ VR, AR để tạo ra những trải nghiệm du lịch tâm linh ảo, giúp du khách khám phá các điểm du lịch tâm linh từ xa, hoặc tăng cường trải nghiệm thực tế tại điểm đến.
• Phát triển du lịch thông minh: Xây dựng hệ thống du lịch thông minh, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, điều hành, quảng bá du lịch tâm linh, nâng cao trải nghiệm du khách và hiệu quả quản lý nhà nước.

Bên cạnh đó, điện ảnh cũng là một kênh quảng bá hiệu quả cho hoạt động du lịch, bao gồm cả du lịch tâm linh [12]. Tuy nhiên, hoạt động này cần được đầu tư và quan tâm đúng mức từ các cấp, ngành và doanh nghiệp du lịch để phát huy hiệu quả. Phim ảnh có thể truyền tải những giá trị văn hóa, tâm linh, cảnh đẹp của các điểm đến du lịch tâm linh một cách sinh động, hấp dẫn, thu hút sự chú ý của du khách.

Nâng cao chất lượng dịch vụ và đào tạo nguồn nhân lực

Chất lượng dịch vụ và nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách tại các điểm du lịch tâm linh [7]. Do đó, việc đầu tư nâng cao chất lượng dịch vụ và đào tạo nguồn nhân lực chuyên nghiệp là giải pháp cần thiết để phát triển du lịch tâm linh bền vững.

• Xây dựng tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ: Xây dựng và áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ du lịch tâm linh, đảm bảo chất lượng dịch vụ đồng đều, chuyên nghiệp tại các điểm đến.
• Đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch tâm linh về kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ, ngoại ngữ, văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng, đạo đức nghề nghiệp, và kỹ năng giao tiếp, ứng xử. Chú trọng đào tạo nguồn nhân lực tại chỗ, tạo cơ hội việc làm cho người dân địa phương.
• Nâng cao ý thức phục vụ: Nâng cao ý thức trách nhiệm, tinh thần phục vụ tận tâm, chuyên nghiệp của đội ngũ nhân viên du lịch tâm linh. Đảm bảo sự thân thiện, nhiệt tình, chu đáo trong phục vụ du khách.
• Đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ: Đa dạng hóa các sản phẩm, dịch vụ du lịch tâm linh, đáp ứng nhu cầu đa dạng của du khách. Phát triển các dịch vụ hỗ trợ du lịch như thông tin du lịch, hướng dẫn viên, vận chuyển, lưu trú, ăn uống, mua sắm, giải trí…

E-learning là một phương thức đào tạo hiệu quả cho người lao động du lịch, cung cấp cách thức học tập linh hoạt và cho phép mỗi người học tự quyết định nhịp độ học tập của mình [9]. Việc phát triển các chương trình e-learning phù hợp với đặc thù của ngành du lịch tâm linh sẽ góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong lĩnh vực này. Cần khuyến khích các doanh nghiệp du lịch và cơ sở đào tạo ứng dụng e-learning trong đào tạo và bồi dưỡng nhân lực du lịch tâm linh. Để tăng sự hài lòng của du khách, cần phải có một số nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng phục vụ [87].

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

Tổng kết thực trạng và tiềm năng phát triển

Du lịch tâm linh

[accordion title=”Questions & Answers”]

[accordion-item title=”Q1: Du lịch tâm linh Việt Nam được định nghĩa và phân loại như thế nào trong bối cảnh du lịch văn hóa?”]

A1: Du lịch tâm linh tại Việt Nam được định nghĩa là một loại hình du lịch văn hóa, trong đó yếu tố văn hóa tâm linh đóng vai trò vừa là cơ sở, vừa là mục tiêu phát triển. Loại hình này không chỉ đơn thuần là tham quan mà còn chú trọng đến việc mang lại trải nghiệm tâm linh sâu sắc, giúp du khách tìm kiếm sự an yên và kết nối với các giá trị truyền thống văn hóa.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q2: Những tiềm năng du lịch tâm linh đặc trưng nào đang được khai thác ở các vùng miền Việt Nam?”]

A2: Các vùng miền Việt Nam khai thác tiềm năng du lịch tâm linh dựa trên sự đa dạng văn hóa và tín ngưỡng bản địa. Miền Nam nổi bật với Bạc Liêu và di sản Óc Eo ở An Giang. Bắc Trung Bộ có Thanh Hóa với di tích lịch sử và văn hóa biển. Vùng núi phía Bắc, đặc biệt là Việt Bắc, giàu tiềm năng từ văn hóa dân tộc thiểu số và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q3: Thực trạng khai thác du lịch tâm linh hiện nay tại Việt Nam đang đối mặt với những hạn chế gì?”]

A3: Thực trạng khai thác du lịch tâm linh ở Việt Nam còn nhiều hạn chế so với tiềm năng vốn có. Nhiều địa phương chưa khai thác hiệu quả du lịch tâm linh trên quy mô lớn. Một thách thức lớn là làm sao cân bằng giữa việc phát triển du lịch và bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống, đặc biệt tại các vùng có văn hóa dân tộc đặc trưng.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q4: Làm thế nào để du lịch tâm linh phát triển bền vững mà vẫn bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống?”]

A4: Để du lịch tâm linh phát triển bền vững, cần có chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn liền với phát triển du lịch. Điều này đòi hỏi sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong quá trình xây dựng và vận hành du lịch. Cần có các giải pháp cụ thể cho từng vùng miền để bảo tồn văn hóa đặc trưng.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”Q5: Những giải pháp nào có thể thúc đẩy liên kết vùng và ứng dụng công nghệ trong du lịch tâm linh?”]

A5: Để thúc đẩy du lịch tâm linh, cần tăng cường liên kết vùng giữa các địa phương có tiềm năng tương đồng, như liên kết du lịch khảo cổ Óc Eo ở Nam Bộ. Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông, đặc biệt là vai trò của người ảnh hưởng trên mạng xã hội, cần được tận dụng để quảng bá du lịch tâm linh và tiếp cận du khách hiệu quả.
[/accordion-item]
[/accordion]