“`markdown

Tác Động Của Du Lịch Đêm Đến Kinh Tế Địa Phương Ở Các Thành Phố Du Lịch

Tóm tắt

Nghiên cứu này phân tích tác động của du lịch đêm đối với kinh tế địa phương tại các thành phố du lịch ở Việt Nam. Du lịch đêm đang trở thành động lực mới cho tăng trưởng kinh tế, thể hiện qua doanh thu ấn tượng tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM và Quảng Ninh. Bên cạnh những lợi ích như tăng trưởng GDP, tạo việc làm, du lịch đêm cũng đặt ra thách thức về an ninh trật tự, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Bài viết đề xuất các giải pháp để tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu tác động tiêu cực, đảm bảo phát triển bền vững cho loại hình du lịch này.

Nội dung chính

Du lịch đêm đang dần trở thành một động lực mới thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở nhiều thành phố du lịch tại Việt Nam. Nghiên cứu các mô hình phát triển kinh tế đêm cho thấy tiềm năng đóng góp đáng kể vào GDP, tạo công ăn việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân địa phương. Tại nhiều thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, doanh thu từ các hoạt động du lịch đêm đã tăng trưởng ấn tượng trong những năm gần đây. Bên cạnh những tác động tích cực, phát triển du lịch đêm cũng đặt ra nhiều thách thức về an ninh trật tự, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Bài viết phân tích toàn diện tác động của du lịch đêm đối với kinh tế địa phương, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu tác động tiêu cực của loại hình du lịch này.

I. Tổng quan về Kinh tế đêm và Du lịch đêm

1. Khái niệm và phạm vi phát triển

Kinh tế đêm đề cập đến các hoạt động kinh tế diễn ra trong khoảng thời gian từ 18 giờ đến 6 giờ sáng hôm sau. Dưới góc nhìn của các nhà kinh tế, nền kinh tế đêm là một phần quan trọng không chỉ ở Hà Nội mà còn ở bất kỳ thị trấn, thành phố lớn nào của cả nước. Các hoạt động này bao gồm trao đổi, mua bán các dịch vụ và sản phẩm giải trí, ẩm thực, hàng hóa, du lịch và tổ chức các sự kiện văn hóa, biểu diễn nghệ thuật [2]. Du lịch đêm là một phần quan trọng của kinh tế đêm, tập trung vào các hoạt động phục vụ khách du lịch sau khi màn đêm buông xuống.

Tại Việt Nam, kinh tế đêm được chính thức công nhận và thúc đẩy phát triển thông qua Quyết định số 1129/QĐ TTg ngày 27/7/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển kinh tế ban đêm ở Việt Nam [2]. Mục tiêu của đề án là khai thác tiềm năng phát triển kinh tế đêm nhằm tận dụng tối đa cơ hội phát triển kinh tế mới, nâng cao thu nhập và đời sống của người dân [2]. Đề án cho phép thí điểm kéo dài thời gian tổ chức các hoạt động dịch vụ ban đêm từ 17h ngày hôm trước đến 6h sáng hôm sau tại một số điểm, khu du lịch hấp dẫn [2]. Điều này tạo cơ sở pháp lý quan trọng để các địa phương mạnh dạn đầu tư và phát triển các sản phẩm, dịch vụ du lịch đêm.

2. Tiềm năng phát triển du lịch đêm ở Việt Nam

Việt Nam có các tiềm năng phát triển kinh tế đêm đáng kể, bao gồm: 1) Nguồn lực dồi dào cả về tài nguyên và nguồn lao động; 2) Thời tiết về đêm thường dễ chịu hơn ban ngày; 3) Văn hóa ẩm thực phong phú; 4) Các sản phẩm du lịch đa dạng [4]. Đây là những ưu thế vô cùng lớn đối với du lịch Việt Nam đặc biệt trong phát triển kinh tế đêm khi số lượng khách du lịch vào Việt Nam ngày một tăng. Tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hóa phong phú ở Việt Nam tạo nền tảng vững chắc cho việc phát triển các loại hình du lịch đêm độc đáo, từ các tour khám phá di sản về đêm, thưởng thức ẩm thực đường phố, đến các hoạt động giải trí, mua sắm sôi động. Nguồn lao động dồi dào, đặc biệt là lao động trẻ, có thể đáp ứng nhu cầu về nhân lực cho các ngành dịch vụ kinh tế đêm. Thời tiết về đêm thường mát mẻ và dễ chịu, tạo điều kiện thuận lợi cho du khách tham gia các hoạt động ngoài trời. Văn hóa ẩm thực Việt Nam với sự đa dạng và phong phú là một điểm nhấn đặc biệt, thu hút du khách quốc tế và tạo nên nét đặc trưng cho du lịch đêm. Các sản phẩm du lịch đã có như phố đi bộ, chợ đêm, bar, pub… có thể được mở rộng và nâng cao chất lượng để phục vụ kinh tế đêm. Các bạn có thể tìm hiểu về các đặc tính của sản phẩm du lịch tại đây.

Kinh tế ban đêm ở Việt Nam đã cơ bản được triển khai ở các nơi có nhiều tiềm năng du lịch về đêm, điển hình là Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng với nhiều loại hình hoạt động như khu chợ đêm, phố ăn đêm, các chuỗi cửa hàng tiện lợi 24/24, các tuyến phố đi bộ và các tuyến phố đặc trưng giải trí [7]. Cả nước hiện có khoảng 20 chợ đêm phục vụ du lịch và khoảng 1.000 trong tổng số 2.300 cửa hàng tiện lợi hoạt động 24/24 giờ, chủ yếu tập trung tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh [7]. Những con số này cho thấy sự hình thành bước đầu của kinh tế đêm, tạo tiền đề quan trọng cho sự phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.

II. Tác động tích cực của Du lịch đêm đến Kinh tế địa phương

1. Gia tăng doanh thu và tạo việc làm

Du lịch đêm đã đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế địa phương thông qua việc gia tăng doanh thu và tạo việc làm. Theo nghiên cứu của Ernst & Young (E&Y), ngành công nghiệp về đêm ở Vương quốc Anh đóng góp khoảng 6% GDP với qui mô xấp xỉ 66 tỷ Bảng, tạo ra hơn 1,25 triệu việc làm [1]. Mặc dù chưa có số liệu thống kê chính thức về quy mô kinh tế đêm tại Việt Nam, nhưng các ví dụ cụ thể từ các thành phố lớn cho thấy tiềm năng rất lớn. Xem thêm về vai trò của ngành nông nghiệp trong nền kinh tế quốc dân.

Tại Việt Nam, Hà Nội đã tổ chức hơn 300 sự kiện văn hoá với quy mô lớn tại các tuyến phố đi bộ, thu hút sự tham gia của 8 tỉnh, thành phố trong cả nước và 17 quốc gia trên thế giới [5]. Những sự kiện này không chỉ làm phong phú thêm đời sống văn hóa mà còn thúc đẩy hoạt động kinh tế đêm. Kinh tế đêm đã đem lại ngân sách cho Hà Nội liên tục tăng về doanh thu lưu trú ăn uống, từ 1.571 tỷ đồng (năm 2021) lên 3.122 tỷ đồng (năm 2022) và 6.012 tỷ đồng (năm 2023) [2]. Doanh thu ngành Du lịch cũng tăng từ 189 tỷ đồng (năm 2021) lên 3.975 tỷ đồng (năm 2022) [2] và ước tính tiếp tục tăng trong năm 2023 và 2024 nhờ các sản phẩm đêm mới. Đầu năm 2024, Hà Nội đã giới thiệu được 15 sản phẩm du lịch đêm có chất lượng cao, hấp dẫn khách du lịch [2]. Sự tăng trưởng doanh thu này cho thấy du lịch đêm là một nguồn thu đáng kể cho ngân sách địa phương.

Ông Nguyễn Quốc Kỳ, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Vietravel Holdings, khẳng định rằng chi tiêu của du khách vào ban đêm là đáng kể, chiếm khoảng 70% tổng chi tiêu [4]. Điều này cho thấy tiềm năng to lớn của du lịch đêm trong việc thúc đẩy tăng trưởng doanh thu cho các địa phương. Các hoạt động như ăn uống, mua sắm, giải trí, tham quan… diễn ra vào ban đêm tạo ra nhu cầu đa dạng về hàng hóa và dịch vụ, từ đó thúc đẩy sản xuất, kinh doanh và tạo ra nhiều việc làm trực tiếp và gián tiếp. Việc làm được tạo ra không chỉ trong ngành du lịch – khách sạn mà còn trong các ngành liên quan như vận tải, bán lẻ, nông nghiệp (cung cấp thực phẩm), nghệ thuật, giải trí…

2. Tăng giá trị bất động sản và thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng

Phát triển du lịch đêm không chỉ tạo ra doanh thu trực tiếp mà còn góp phần tăng giá trị bất động sản và thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng tại các thành phố du lịch. Tại Phú Quốc, chợ đêm thu hút trung bình 3.500 khách/đêm, với chi tiêu trung bình 150 USD/người, mang lại hơn 10 tỷ đồng mỗi ngày cho địa phương [4]. Đáng chú ý, giá trị bất động sản và dịch vụ xung quanh chợ đêm trong bán kính 1km đã tăng đến 300% [4]. Ông Huỳnh Văn Sơn, giám đốc Công ty Saigon Sea Star, nhận định đây là “một mỏ vàng” cho Phú Quốc [4]. Sự gia tăng giá trị bất động sản là minh chứng rõ ràng cho tác động kinh tế tích cực của du lịch đêm, thu hút đầu tư và nâng cao bộ mặt đô thị. Để tìm hiểu thêm về những yếu tố tạo nên sự thành công của các địa điểm du lịch, bạn có thể tham khảo bài viết những điều kiện để phát triển du lịch.

Để phục vụ du lịch đêm, các địa phương buộc phải đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng như hệ thống chiếu sáng, đường sá, hệ thống cấp thoát nước, xử lý rác thải, và đặc biệt là hạ tầng giao thông công cộng. Sự phát triển này không chỉ phục vụ du khách mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân địa phương.

Tại Quảng Ninh, việc đưa vào hoạt động phố đêm du thuyền đã mở ra không gian vui chơi, giải trí ban đêm mới mẻ, sôi động cho du khách [5]. Nhờ đó, trong 7 tháng năm 2024, các điểm đến du lịch trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đón gần 13 triệu lượt khách, tăng 20% so với cùng kỳ năm 2023; tổng thu từ khách du lịch trên 29,3 nghìn tỷ đồng, tăng 40% so với cùng kỳ [5]. Phố đêm du thuyền không chỉ tạo ra điểm nhấn du lịch mà còn thúc đẩy đầu tư vào bến bãi, dịch vụ tàu thuyền, hệ thống nhà hàng, bar, club trên bờ và trên biển, kéo theo sự phát triển đồng bộ của hạ tầng du lịch khu vực.

3. Tận dụng tối đa cơ sở hạ tầng và nguồn lực

Phát triển du lịch đêm giúp các địa phương tận dụng tối đa cơ sở hạ tầng và nguồn lực sẵn có, giảm hiện tượng sử dụng quá tải vào ban ngày. Nhiều cơ sở du lịch, nhà hàng, cửa hàng, địa điểm văn hóa, giải trí… chỉ hoạt động hết công suất vào ban ngày. Kinh tế đêm cho phép kéo dài thời gian hoạt động, tăng hiệu suất sử dụng tài sản, giảm chi phí cố định trên một đơn vị sản phẩm/dịch vụ.

Kinh tế đêm khuyến khích phát triển nhiều ngành nghề và các hoạt động mới, đặc biệt là ngành công nghiệp sáng tạo, du lịch, bán lẻ, ẩm thực, đồ uống [6]. Tận dụng tối đa các tài nguyên, nguồn lực tại chỗ để thu hút khách du lịch, tạo động lực mới cho sự phát triển xã hội [6]. Các tài nguyên này bao gồm không gian công cộng (phố đi bộ, công viên), các di tích lịch sử văn hóa (có thể mở cửa đêm), các tài nguyên thiên nhiên (sông, hồ có thể khai thác tour đêm), và đặc biệt là văn hóa địa phương (biểu diễn nghệ thuật truyền thống, ẩm thực đặc trưng). Để thu hút khách du lịch, chương trình du lịch và các đặc trưng của chương trình du lịch cần được đầu tư và phát triển.

Tại TP. Hồ Chí Minh, kinh tế đêm được xem là “chìa khóa” để thành phố mở thêm cánh cửa đón nhiều khách du lịch quốc tế hơn [7]. Thành phố đã định hình một “nền móng” kinh tế đêm dựa trên lợi thế giao thoa văn hóa vùng miền, với “một bộ menu” ẩm thực lâu đời hội tụ tinh hoa ẩm thực 3 miền Bắc, Trung, Nam [7]. Hiện nay, thành phố có gần 32.000 cơ sở dịch vụ ăn uống, nhà hàng có địa chỉ cố định, tạo thành một hệ sinh thái kinh tế đêm phong phú [7]. Sự phong phú về ẩm thực và số lượng lớn các cơ sở kinh doanh là nguồn lực khổng lồ để phát triển du lịch đêm, thu hút du khách bằng trải nghiệm ẩm thực độc đáo kéo dài đến khuya.

III. Tác động tiêu cực và Thách thức trong phát triển Du lịch đêm

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích kinh tế, phát triển du lịch đêm cũng đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là vấn đề an ninh trật tự, bảo vệ môi trường và đảm bảo tính bền vững lâu dài.

1. Vấn đề an ninh trật tự và tệ nạn xã hội

Kinh tế ban đêm vẫn luôn tồn tại những bất cập, khó khăn trong công tác quản lý, điều hành, đặc biệt là nguy cơ gia tăng các tệ nạn xã hội như mại dâm, ma túy, cờ bạc và các loại tội phạm khác [6]. Sự tập trung đông người vào buổi tối, cùng với các hoạt động giải trí như bar, pub, vũ trường, có thể tạo điều kiện cho các hoạt động phạm pháp và tệ nạn xã hội phát triển.

Tại Hà Nội, khi nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch đêm tại phố cổ, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra những yếu tố tiêu cực của môi trường đô thị như móc túi và tệ nạn xã hội là những thách thức lớn [8]. Điều này đòi hỏi chính quyền địa phương phải có những giải pháp hiệu quả để đảm bảo an ninh, an toàn cho du khách khi tham gia các hoạt động du lịch đêm. Cảm giác an toàn là yếu tố tiên quyết để du khách, đặc biệt là khách quốc tế, thoải mái trải nghiệm và chi tiêu vào ban đêm. Nếu không kiểm soát tốt vấn đề này, du lịch đêm có thể trở thành điểm nóng về tội phạm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh điểm đến.

2. Ô nhiễm môi trường và giao thông

Phát triển du lịch đêm cũng đặt ra những thách thức về môi trường và giao thông. Những yếu tố tiêu cực của môi trường đô thị như ô nhiễm môi trường, xả rác không đúng nơi quy định, kẹt xe được xác định là những yếu tố ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển du lịch đêm [8]. Các khu vực hoạt động kinh tế đêm thường tập trung đông đúc, kéo theo lượng rác thải lớn. Việc quản lý và xử lý rác thải không hiệu quả có thể gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị và sức khỏe cộng đồng. Tiếng ồn từ các hoạt động giải trí cũng là một vấn đề cần được kiểm soát để không làm ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân địa phương. Để hệ thống giao thông đô thị được cải thiện, cấu trúc hệ thống giao thông vận tải đô thị cần được đầu tư và phát triển.

Tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, tình trạng kẹt xe vào buổi tối tại các khu vực phát triển du lịch đêm như phố đi bộ, chợ đêm đã trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Lượng lớn du khách và người dân đổ về các khu vực này cùng lúc, trong khi hạ tầng giao thông chưa đáp ứng kịp, dẫn đến ùn tắc. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến trải nghiệm của du khách (mất thời gian di chuyển, khó tiếp cận địa điểm) mà còn gây khó khăn cho người dân sống trong khu vực, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày và làm giảm sự ủng hộ của cộng đồng đối với hoạt động du lịch đêm.

3. Thiếu tính đa dạng và kết nối trong sản phẩm du lịch đêm

Một thách thức lớn khác trong phát triển du lịch đêm ở Việt Nam là thiếu tính đa dạng và kết nối trong các sản phẩm du lịch đêm. Theo Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng, “chúng ta hiện thiếu các hoạt động văn hóa vào ban đêm. Trong khi đó, ẩm thực là thế mạnh của du lịch Việt Nam, và du khách sẵn sàng chi nhiều tiền nhưng chúng ta chưa khai thác hết tiềm năng này” [4]. Điều này cho thấy sự mất cân đối trong cơ cấu sản phẩm du lịch đêm, chủ yếu tập trung vào ẩm thực và mua sắm.

Tại nhiều địa phương, hoạt động du lịch đêm mới chỉ tập trung vào một số loại hình như chợ đêm, phố đi bộ, thiếu sự đa dạng và kết nối với các sản phẩm du lịch khác [9]. Khách du lịch cần những trải nghiệm phong phú hơn, từ văn hóa, nghệ thuật, giải trí, đến các hoạt động thể thao, khám phá… Thiếu các sản phẩm du lịch đêm đặc sắc, độc đáo khiến du khách không có nhiều lựa chọn, dẫn đến thời gian lưu trú và chi tiêu bị hạn chế [9]. Khách du lịch có xu hướng chỉ ở lại một vài giờ để ăn uống hoặc mua sắm đơn thuần, thay vì trải nghiệm một đêm đầy đủ các hoạt động liên tục và hấp dẫn. Sự thiếu kết nối giữa các điểm đến và các loại hình dịch vụ khác nhau cũng làm giảm tính hấp dẫn tổng thể của du lịch đêm.

IV. Kinh nghiệm phát triển Du lịch đêm tại các Thành phố du lịch Việt Nam

Nhiều thành phố du lịch ở Việt Nam đang nỗ lực phát triển du lịch đêm, từng bước khai thác tiềm năng và tạo ra những sản phẩm đặc trưng.

1. Mô hình phát triển du lịch đêm tại Hà Nội

Hà Nội đang nổi lên như một điểm sáng trong phát triển du lịch đêm tại Việt Nam. Trong Kết luận số 80 KL/TW ngày 24/5/2024 của Bộ Chính trị về Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã nhấn mạnh việc phát triển các mô hình kinh tế đêm đặc thù đối với từng khu vực, xây dựng thành phố Hà Nội trở thành điểm đến an toàn, sôi động, hấp dẫn, đặc sắc có thương hiệu về kinh tế đêm [1]. Sự quan tâm ở cấp cao cho thấy vai trò chiến lược của du lịch đêm trong quy hoạch phát triển Thủ đô. Tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của Văn Miếu Quốc Tử Giám.

Hà Nội đã giới thiệu nhiều sản phẩm du lịch đêm đặc sắc như tour đêm Văn Miếu – Quốc Tử Giám “Tinh hoa đạo học”, “Đêm Hà Nội – Điểm chạm của những xúc cảm” (tại Hoàng thành Thăng Long), chương trình nghệ thuật thực cảnh “Tinh hoa Bắc Bộ” [5]. Các sản phẩm này tập trung khai thác giá trị văn hóa, lịch sử của Hà Nội, mang đến trải nghiệm độc đáo và sâu sắc cho du khách vào buổi tối. Ngoài ra, các hoạt động văn hoá, nghệ thuật, biểu diễn âm nhạc đường phố, vẽ ký họa, thư pháp, nhảy zumba, nhảy hiện đại, các gian hàng trưng bày, giới thiệu sản phẩm OCOP, ẩm thực đường phố đã tạo ấn tượng, hấp dẫn du khách trong và ngoài nước [5]. Sự đa dạng các hoạt động tại các tuyến phố đi bộ (như phố đi bộ Hồ Gươm) tạo nên không khí sôi động, thu hút đông đảo du khách và người dân tham gia.

2. Mô hình phát triển du lịch đêm tại TP. Hồ Chí Minh

TP. Hồ Chí Minh đang tích cực phát triển kinh tế đêm với nhiều mô hình đa dạng, tận dụng lợi thế là trung tâm kinh tế và văn hóa lớn nhất cả nước. Sở Du lịch thành phố Hồ Chí Minh cho biết, thời gian tới, thành phố định hướng phát triển kinh tế đêm theo hướng xoay trục, đa dạng hướng tuyến [7]. Điều này cho thấy chiến lược phát triển không chỉ tập trung ở trung tâm mà mở rộng ra các khu vực khác, tạo nên mạng lưới hoạt động đêm rộng khắp.

Thành phố đã phát triển nhiều sản phẩm du lịch đêm như “Quận 1 – Sắc màu đêm” (tập trung các hoạt động giải trí, ẩm thực cao cấp), phố đêm Bùi Viện (khu phố Tây sôi động), Vĩnh Khánh (khu ẩm thực đường phố) [5]. Các mô hình này khai thác các phân khúc khách hàng khác nhau, từ khách quốc tế tìm kiếm sự náo nhiệt đến người dân địa phương và du khách muốn thưởng thức ẩm thực bình dân.

Thành phố cũng đã khai thác dịch vụ vận tải hành khách ngắm thành phố về đêm như: Buýt 2 tầng Hop on – Hop off xuyên đêm; buýt 2 tầng tuyến sông Sài Gòn (Saigon Water Bus); tour “Vọng Nguyệt” trên dòng kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè [7]. Các dịch vụ này giúp du khách dễ dàng ngắm nhìn thành phố từ góc nhìn trên cao (xe buýt) và trên sông Sài Gòn (tàu), khám phá nét kiến trúc đặc sắc của thành phố khi lên đèn. Sự kết hợp giữa ẩm thực, giải trí và các tour tham quan đặc biệt tạo nên trải nghiệm du lịch đêm đa chiều tại TP. Hồ Chí Minh.

3. Mô hình du lịch đêm tại các thành phố du lịch khác

Ngoài Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nhiều thành phố du lịch khác cũng đang phát triển mạnh mẽ các mô hình du lịch đêm đặc sắc, phù hợp với lợi thế và đặc trưng riêng.

Tại Quảng Ninh, “Phố đêm du thuyền Hạ Long” đã trở thành một điểm nhấn thu hút du khách [5]. Mô hình này kết hợp giữa du thuyền sang trọng, ẩm thực, âm nhạc và ngắm cảnh Vịnh Hạ Long về đêm, mang đến trải nghiệm độc đáo trên kỳ quan thiên nhiên thế giới. Sự thành công của phố đêm du thuyền cho thấy tiềm năng khai thác du lịch đêm trên mặt nước và các không gian độc đáo.

Tại Ninh Bình, tour đêm phố cổ Hoa Lư cũng đã thu hút được sự quan tâm lớn từ du khách [5]. Phố cổ tái hiện không gian kiến trúc và văn hóa truyền thống, kết hợp với ẩm thực và các hoạt động nghệ thuật dân gian vào buổi tối, mang đến trải nghiệm văn hóa sâu sắc về đêm.

Đà Lạt được xác định là đô thị trọng điểm phát triển du lịch, gắn với hoạt động kinh tế ban đêm trong quy hoạch phát triển hệ thống du lịch giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 [5]. Đà Lạt đã khai trương chạy tàu đêm tuyến Đà Lạt – Trại Mát với tên gọi “Hành trình đêm Đà Lạt”; hành trình đa trải nghiệm “Đà Lạt đêm say” [5]. Việc khai thác tuyến tàu đêm trên cung đường sắt cổ là một ý tưởng sáng tạo, kết hợp giữa trải nghiệm di chuyển cổ kính và ngắm cảnh Đà Lạt về đêm. “Đà Lạt đêm say” gợi ý về một trải nghiệm tổng hợp bao gồm ẩm thực, âm nhạc, và không gian lãng mạn đặc trưng của thành phố. Để phát triển các mô hình du lịch đêm hiệu quả, chúng ta cần hiểu rõ khái niệm du lịch và khách du lịch.

Các mô hình này cho thấy sự đa dạng trong cách tiếp cận phát triển du lịch đêm tại Việt Nam, khai thác các yếu tố đặc trưng của từng địa phương để tạo ra sản phẩm hấp dẫn.

V. So sánh với Mô hình phát triển Du lịch đêm Quốc tế

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy kinh tế đêm là một ngành công nghiệp có đóng góp đáng kể vào kinh tế quốc gia và địa phương.

1. Kinh nghiệm phát triển du lịch đêm từ các quốc gia phát triển

Nhiều quốc gia trên thế giới đã phát triển mạnh mẽ kinh tế đêm và thu được những thành công đáng kể. Tại Úc, nền kinh tế đêm đã đạt tới giá trị 102 tỷ Đô la Úc, chỉ riêng thành phố Sydney ước đạt 27,2 tỷ USD mỗi năm [1]. Tại Australia, nền kinh tế đêm là động lực chính của quá trình tăng trưởng, tạo ra hơn 1,1 triệu việc làm và đóng góp 134 tỷ USD, chiếm 4% GDP (năm 2018) [3]. Điều này chứng tỏ quy mô và tầm quan trọng của kinh tế đêm trong một nền kinh tế phát triển.

Tại Vương quốc Anh, ngành công nghiệp về đêm đóng góp khoảng 6% GDP với qui mô xấp xỉ 66 tỷ Bảng, tạo ra hơn 1,25 triệu việc làm [3]. Trong đó, riêng thành phố London chiếm khoảng 40% về quy mô, tương đương 26,4 tỷ Bảng và tạo ra việc làm trực tiếp cho 723.000 lao động [3]. Chính phủ Anh đã thành lập Hiệp hội ngành công nghiệp ban đêm (Night Time Industry Association – NTIA) để theo dõi và thúc đẩy các lĩnh vực của kinh tế đêm [3]. Việc có một tổ chức chuyên trách, được công nhận và hỗ trợ bởi chính phủ, đóng vai trò quan trọng trong việc định hình chính sách, thu thập dữ liệu, và đại diện cho lợi ích của các doanh nghiệp hoạt động trong kinh tế đêm.

Những ví dụ từ Úc và Anh cho thấy sự cần thiết của việc công nhận và đo lường chính thức quy mô của kinh tế đêm để có chính sách hỗ trợ phù hợp. Việc tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi và có các tổ chức đại diện cho ngành là yếu tố then chốt để thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

2. Bài học phát triển du lịch đêm từ các nước trong khu vực

Trong khu vực Đông Nam Á, Thái Lan là một điển hình thành công trong phát triển du lịch đêm. Từ tháng 12/2023, Thái Lan đã cho phép các quán bar, câu lạc bộ đêm và các cơ sở giải trí khác mở cửa đến 4 giờ sáng tại một số địa điểm du lịch nổi tiếng (Bangkok, Chiang Mai, Chon Buri, Phuket, Koh Samui) [9]. Chính sách thay đổi này đã ngay lập tức thúc đẩy sự gia tăng cả về lượng khách du lịch và doanh thu du lịch [9]. Việc kéo dài thời gian hoạt động chính thức cho phép các doanh nghiệp kinh doanh hiệu quả hơn, đáp ứng nhu cầu giải trí về đêm của du khách, đặc biệt là khách quốc tế có thói quen sinh hoạt và giải trí muộn. Các đặc tính của sản phẩm du lịch cần được chú trọng.

Việt Nam có thể học hỏi từ Thái Lan bằng cách nghiên cứu thói quen chi tiêu của du khách để phát triển các sản phẩm du lịch phù hợp [9]. Điều quan trọng là phải xác định rõ khách hàng mục tiêu để phát triển sản phẩm phù hợp [9]. Thái Lan đã thành công trong việc thu hút khách du lịch quốc tế với các sản phẩm du lịch đêm độc đáo và trải nghiệm liên tục, từ ẩm thực đường phố, chợ đêm, đến các show biểu diễn, bar, club… Việt Nam cần phân tích sâu hơn về nhu cầu và sở thích của các nhóm khách du lịch khác nhau (khách châu Á, châu Âu, Bắc Mỹ…) để xây dựng các sản phẩm đa dạng, đáp ứng đúng thị hiếu và khuyến khích họ chi tiêu nhiều hơn vào ban đêm.

VI. Giải pháp phát triển Du lịch đêm bền vững tại các Thành phố du lịch

Để phát triển du lịch đêm một cách bền vững, tối đa hóa lợi ích kinh tế và giảm thiểu tác động tiêu cực, các thành phố du lịch ở Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

1. Hoàn thiện chính sách và cơ chế quản lý

Cần hoàn thiện chính sách và cơ chế quản lý phù hợp với đặc thù của kinh tế đêm. Các cơ quan nhà nước cần có chính sách và biện pháp quản lý phù hợp, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp tham vấn và thực thi chính sách phát triển kinh tế ban đêm hiệu quả hơn [2]. Chính phủ Việt Nam đã ưu tiên phát triển kinh tế đêm nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn việc việc làm, gắn kết cộng đồng, tăng cường giao lưu xã hội [2]. Bản chất vai trò và chức năng của quyết định trong quản trị cũng góp phần quan trọng vào việc xây dựng các cơ chế quản lý.

Cần xây dựng các chính sách đặc thù cho từng khu vực phát triển kinh tế đêm, như Hà Nội đã làm với việc phát triển các mô hình kinh tế đêm đặc thù đối với từng khu vực [1]. Các chính sách này cần đảm bảo cân bằng giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường và văn hóa địa phương. Điều này bao gồm việc quy hoạch rõ ràng các khu vực được phép hoạt động kinh tế đêm, quy định về giờ giấc, tiếng ồn, an ninh, vệ sinh môi trường… Việc thí điểm kéo dài thời gian hoạt động tại một số điểm cần được đánh giá cẩn thận để rút kinh nghiệm và nhân rộng. Cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành (du lịch, công thương, văn hóa, công an, giao thông, môi trường…) để quản lý hiệu quả.

2. Đa dạng hóa sản phẩm du lịch đêm và nâng cao chất lượng dịch vụ

Để thu hút và giữ chân du khách vào buổi tối, cần đa dạng hóa sản phẩm du lịch đêm và nâng cao chất lượng dịch vụ. Du lịch đêm cần bao gồm một loạt các trải nghiệm độc đáo, tạo ra doanh thu, lấy khách hàng làm trung tâm [9]. Cần phát triển các sản phẩm du lịch đêm có tính kết nối, tạo ra trải nghiệm “suốt đêm” cho du khách. Tìm hiểu về nguyên tắc phát triển sản phẩm du lịch.

Các thành phố du lịch không chỉ nên tập trung vào ẩm thực và mua sắm mà cần phát triển các sản phẩm văn hóa (biểu diễn nghệ thuật truyền thống và hiện đại, tham quan bảo tàng, di tích mở cửa đêm), giải trí (show diễn, công viên giải trí đêm, chiếu phim ngoài trời), hoạt động sáng tạo (workshop đêm, gallery nghệ thuật), thể thao (các giải đấu đêm, khu thể thao hoạt động khuya), và các tour khám phá độc đáo (city tour đêm bằng xe buýt, xe đạp, xích lô; tour ẩm thực, tour ma…).

Tại Hà Nội, việc giới thiệu 15 sản phẩm du lịch đêm có chất lượng cao, có tính mới hấp dẫn khách du lịch là một bước đi đúng đắn [2]. Các thành phố du lịch khác cũng cần phát triển các sản phẩm du lịch đêm đặc sắc, phù hợp với đặc trưng văn hóa và tài nguyên du lịch của địa phương. Việc đầu tư vào chất lượng dịch vụ, từ thái độ phục vụ của nhân viên, vệ sinh an toàn thực phẩm, đến sự chuyên nghiệp trong tổ chức các hoạt động, là yếu tố then chốt để nâng cao trải nghiệm của du khách và khuyến khích họ quay trở lại.

3. Đảm bảo an ninh trật tự và bảo vệ môi trường

Đảm bảo an ninh trật tự và bảo vệ môi trường là yếu tố quan trọng để phát triển du lịch đêm bền vững. Cần có các biện pháp hiệu quả để ngăn chặn và phòng ngừa các tệ nạn xã hội như mại dâm, ma túy, cờ bạc và các loại tội phạm khác có thể gia tăng khi phát triển kinh tế đêm [6]. Tăng cường lực lượng an ninh tại các khu vực tập trung hoạt động đêm, lắp đặt hệ thống camera giám sát, và có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa công an, chính quyền địa phương và các doanh nghiệp kinh doanh là cần thiết. Xây dựng đường dây nóng hỗ trợ du khách khẩn cấp cũng là một biện pháp nên được xem xét.

Bảo vệ môi trường cũng là một vấn đề cần được quan tâm. Cần có các biện pháp hiệu quả để giảm thiểu ô nhiễm môi trường, xả rác không đúng nơi quy định và các vấn đề môi trường khác có thể phát sinh từ các hoạt động du lịch đêm [8]. Quy định rõ ràng về thu gom rác thải, xử lý tiếng ồn, và khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các biện pháp thân thiện với môi trường (sử dụng vật liệu tái chế, giảm thiểu rác thải nhựa…) là cần thiết. Phát triển hệ thống giao thông công cộng phục vụ du lịch đêm cũng là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu tình trạng kẹt xe và ô nhiễm không khí [8]. Các tuyến xe buýt đêm, taxi, xe ôm công nghệ hoạt động hiệu quả sẽ giúp du khách di chuyển thuận tiện và an toàn, đồng thời giảm bớt áp lực lên giao thông cá nhân.

VII. Kết luận và Kiến nghị

Du lịch đêm đang ngày càng trở thành một động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương tại các thành phố du lịch ở Việt Nam. Thông qua việc gia tăng doanh thu, tạo việc làm, tăng giá trị bất động sản và thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng, du lịch đêm đã đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế của nhiều địa phương. Tuy nhiên, phát triển du lịch đêm cũng đặt ra nhiều thách thức về an ninh trật tự, môi trường và tính bền vững.

Để phát triển du lịch đêm một cách bền vững, các thành phố du lịch ở Việt Nam cần hoàn thiện chính sách và cơ chế quản lý, đa dạng hóa sản phẩm du lịch đêm và nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời đảm bảo an ninh trật tự và bảo vệ môi trường. Học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển và các nước trong khu vực cũng là một yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả phát triển du lịch đêm tại Việt Nam. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương để xây dựng các sản phẩm du lịch đêm độc đáo, an toàn, thân thiện với môi trường và mang đậm bản sắc văn hóa. Để phát triển du lịch bền vững, khái niệm về phát triển du lịch bền vững cần được nắm rõ.

Với tiềm năng phát triển to lớn và sự quan tâm của Chính phủ cũng như chính quyền địa phương, du lịch đêm sẽ tiếp tục là một động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của các thành phố du lịch ở Việt Nam trong những năm tới. Việc phát triển du lịch đêm một cách bền vững sẽ không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc của từng địa phương, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân và tạo dựng thương hiệu du lịch bền vững cho Việt Nam trên trường quốc tế.

Tài liệu tham khảo

1. https://vneconomy.vn/de-kinh-te-dem-them-hap-dan.htm
2. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/11/12/ve-phat-trien-kinh-te-dem-tai-viet-nam-hien-nay/
3. https://tapchitaichinh.vn/nghien-cuu-thuc-trang-kinh-te-dem-tai-viet-nam.html
4. https://vietnamnet.vn/en/night-economy-new-driving-force-for-vietnam-tourism-2112043.html
5. https://thoibaonganhang.vn/du-lich-dem-thuc-day-tiem-nang-phat-trien-kinh-te-154892.html
6. https://itdr.org.vn/ng